bongdaso

Cung đường phát triển bongdaso vốn

bongdaso vốn Việt Nam (bongdaso chứng khoán (TTCK) và bongdaso trái phiếu) mặc dù hình thành chưa lâu và chưa đồng đều trong các cấu phần của bongdaso song đã có những bước phát triển đáng ghi nhận. bongdaso vốn Việt Nam chính thức đi vào hoạt động từ ngày 28/7/2000 khi Trung tâm Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (sau này được đổi tên thành Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh) có phiên giao dịch đầu tiên với 2 mã cổ phiếu niêm yết.

Đến nay, sau 15 năm hoạt động, TTCK Việt Nam đã phát triển một cách ấn tượng. Tính đến cuối năm 2014, đã có 673 cổ phiếu và chứng chỉ quỹ niêm yết với tổng giá trị niêm yết theo mệnh giá là 425.000 tỷ đồng, tăng 19% so với năm 2013, giá trị vốn hóa bongdaso đạt khoảng 1.128.000 tỷ đồng, bằng 31,5% GDP; Giá trị giao dịch bình quân mỗi phiên khoảng 5.500 tỷ đồng, tăng 104% so với năm 2013; Chỉ số VN-Index cả năm tăng 24% so với năm 2013 là mức tăng khá so với các bongdaso trong khu vực; Chủ thể tham gia bongdaso đến cuối năm 2014 có 43 công ty quản lý quỹ (trong đó 21 văn phòng đại diện công ty quản lý quỹ nước ngoài, 85 công ty chứng khoán, 26 quỹ đầu tư).

Có thể thấy, thông qua tái cấu trúc, số lượng công ty chứng khoán đã giảm đáng kể, từ 105 xuống còn 85; công ty quản lý quỹ giảm từ 49 xuống còn 43, thay thế các quỹ đầu tư hoạt động theo dạng quỹ đóng, quỹ thành viên bằng các quỹ mở hoạt động linh hoạt hơn và có cơ chế bảo vệ nhà đầu tư tốt hơn. Theo đó, chất lượng hoạt động cũng đã được nâng cao…

bongdaso trái phiếu, bao gồm trái phiếu chính phủ - TPCP (trái phiếu và tín phiếu kho bạc, TPCP bảo lãnh, trái phiếu chính quyến địa phương) và trái phiếu doanh nghiệp (TPDN). Là một cấu thành của bongdaso vốn, trước những áp lực của hội nhập, bongdaso trái phiếu cũng đã được hình thành và không ngừng phát triển. Đến tháng 9/2008 đã hình thành được bongdaso trái phiếu chuyên biệt với đầy đủ cả bongdaso sơ cấp và thứ cấp, thực hiện tập trung tại Sàn Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Quy mô của bongdaso trái phiếu tính đến tháng 8/2015 chiếm khoảng 22% GDP năm 2014.

Tuy nhiên, chỉ có bongdaso TPCP phát triển nhanh, quy mô chiếm 14% GDP năm 2014. Sau giai đoạn suy giảm và tăng trưởng chậm năm 2008 và 2009, hoạt động đấu thầu TPCP có sự tăng trưởng vượt bậc trong 3 năm 2010-2012 (giá trị trái phiếu trúng thầu năm 2010 tăng 211% so với năm 2009, năm 2011 tăng 186% so với năm 2010, năm 2012 tăng 186% so với năm 2011). Tổng cộng trong cả giai đoạn 2009-2014, kể từ khi hình thành bongdaso trái phiếu chuyên biệt được thành lập, Kho bạc Nhà nước đã tổ chức thành công 1.107 phiên đấu thầu tập trung và phát hành thành công khoảng 683.000 tỷ đồng. Đối với TPDN, mức độ phát triển còn thấp, chỉ chiếm khoảng 14% tổng giá trị bongdaso trái phiếu, tương đương khoảng gần 3% GDP (xem hình 2).

Điều đáng nói, là chúng ta đã hình thành và phát triển được bongdaso trái phiếu thứ cấp, điều này rất có ý nghĩa rất lớn đối với việc phát triển bongdaso vốn. Bởi khi bongdaso trái phiếu thứ cấp phát triển, tính thanh khoản của trái phiếu sẽ ngày càng tăng, từ đó sẽ hình thành được đường cong lãi suất chuẩn cho bongdaso vốn (cơ sở để định giá TPDN).

Trên thực tế, nếu chưa có bongdaso thứ cấp thì TPCP chỉ có tính thanh khoản đối với các trái phiều còn kỳ hạn ngắn, để các ngân hàng thương mại (NHTM) mua bán với Ngân hàng Nhà nước trên bongdaso mở; sự phát triển bongdaso thứ cấp đã cho phép tất cả các trái phiếu ở các kỳ hành đều có tính thanh khoản (có khả năng chuyển đổi thành tiền mặt). Nhờ đó, mà tính thanh khoản của bongdaso trái phiếu không ngừng được cải thiện, khối lượng giao dịch bình quân 8 tháng đầu năm 2015 là 4.102 tỷ đồng/phiên tăng 15% so với cùng kỳ 1014.

Mặc dù bongdaso vốn Việt Nam đã có bước phát triển đáng ghi nhận so với khởi đầu, tuy nhiên, so với các nước láng giềng trong khu vực ASEAN thì vẫn còn nhỏ bé cả về quy mô giao dịch lẫn cơ sở nhà đầu tư. Đối với bongdaso chứng khoán quy mô tổng tài sản của các nhà đầu tư có tổ chức, bao gồm cả quỹ đầu tư, quỹ hưu trí và công ty bảo hiểm ở Malaysia so với GDP chiếm từ 80-100%; trong khi đó, ở Việt Nam có mức độ rất khiêm tốn chỉ từ 3-5%.

Có thể nói, nền tảng cơ sở các nhà đầu tư ở TTCK Việt Nam đến 90% là nhà đầu tư nhỏ lẻ, điều này giải thích cho sự biến động mạnh hơn ở TTCK Việt Nam so với TTCK ở Thái Lan và Malaysia trong giai đoạn khủng hoảng 2007-2008. Chưa kể, sự phát triển của TTCK tỏ ra kém bền vững, dễ bị tổn thương bởi các cú sốc bên ngoài, sự biến động thất thường của chỉ số giá trị vốn hóa bongdaso là một minh chứng cho sự kém bền vững này (xem hình 1).

Đối với bongdaso trái phiếu, còn có khoảng cách khá xa (Philippines khoảng 33% GDP, Thái Lan khoảng 58,7% GDP, Hàn Quốc khoảng 48% GDP…). Các nhà đầu tư trên bongdaso trái phiếu chủ yếu là các nhà đầu tư có tổ chức nhưng chỉ tập trung vào các nhà đầu tư là các NHTM; các nhà đầu tư khác như công ty bảo hiểm, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ và các nhà đầu tư ngoại còn khá khiêm tốn; bongdaso TPCP đóng vai trò chỉ báo, công cụ tham chiếu về lãi suất cũng như quyết định đầu tư, quản lý danh mục đầu tư của các thành viên tham gia bongdaso còn nhiều hạn chế. Có thể nói, so với yêu cầu phát triển của nền kinh tế thì quy mô bongdaso vốn chưa đáp ứng đủ. Nhu cầu vốn cho phát triển kinh tế hiện nay vẫn chủ yếu cung ứng từ hệ thống ngân hàng, điều này gây áp lực lớn đối với sự phát triển an toàn của hệ thống ngân hàng.

Hướng tới một bongdaso vốn hiện đại

Thực tế trên cho thấy, sự phát triển của bongdaso vốn trong thời gian qua, nhanh về quy mô nhưng thiếu tính bền vững và quy mô phát triển chưa đáp ứng được yêu cầu, nhất là bongdaso TPDN còn quá nhỏ bé so với nhu cấu phát triển của nền kinh tế. Trong bối cảnh hội nhập mới, khi Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) hình thành sẽ làm tăng tính cạnh tranh là tính liên kết đối với các bongdaso chứng khoán trong khu vực, điều đó đỏi hỏi bongdaso vốn Việt Nam phải có sự phát triển mang tính đột phá trong giai đoạn tiếp theo (nếu muốn xây dựng một bongdaso vốn hiện đại và phát triển đúng với nghĩa của nó).

Tại Đề án phát triển bongdaso vốn Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020 (ban hành kèm theo Quyết định số 128/2007/QĐ-TTg) đã khẳng định, một trong những mục tiêu phát triển bongdaso vốn Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020 là “từng bước nâng cao khả năng cạnh tranh và chủ động hội nhập bongdaso tài chính quốc tế” với các giải pháp cụ thể sau:

(i) Thực hiện mở cửa từng bước bongdaso vốn cho nhà đầu tư nước ngoài theo lộ trình hội nhập đã cam kết, đồng thời đảm bảo kiểm soát được luồng vốn vào, vốn ra; mở rộng hoạt động hợp tác quốc tế trên các mặt tư vấn chính sách, tư vấn pháp luật và phát triển bongdaso;

(ii) Đẩy mạnh công tác đào tạo, phát triển nguồn nhân lực cho bongdaso vốn; tăng cường phổ cập kiến thức về bongdaso vốn, bongdaso chứng khoán cho công chúng, doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế.

Chiến lược phát triển TTCK Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020 cũng khẳng định, một trong ba mục tiêu tổng quát của phát triển TTCK trong giai đoạn này chính là: “Chủ động hội nhập bongdaso tài chính quốc tế, từng bước tiếp cận các chuẩn mực chung và thông lệ quốc tế”, thông qua các hành động cụ thể như:

(i) Tăng cường hợp tác quốc tế nhằm hỗ trợ xây dựng chính sách, quản lý bongdaso và đào tạo nhân lực cho bongdaso chứng khoán; hợp tác và chia sẻ thông tin nhằm giám sát, phát hiện và xử lý vi phạm các hành vi vi phạm xuyên biên giới;

(ii) Xây dựng cơ chế chính sách và quy định pháp lý nhằm triển khai thực hiện các cam kết WTO và các cam kết về hội nhập bongdaso vốn khu vực ASEAN, ASEAN+, bảo đảm tính công khai, minh bạch và bình đẳng đối với các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước;

(iii) Triển khai thực hiện các chương trình hợp tác song phương với các cơ quan quản lý trong khuôn khổ các Biên bản ghi nhớ đã ký kết; tham gia Biên bản ghi nhớ đa phương đầy đủ trong khuôn khổ IOSCO khi Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đáp ứng đủ các chuẩn mực quy định.

Đối với bongdaso trái phiếu, tại Quyết định số 261/QĐ-BTC ngày 1/2/2013 đã đưa ra lộ trình phát triển bongdaso trái phiếu Việt Nam đến 2020, với quan điểm là phát triển bongdaso trái phiếu một cách bến vững, thanh khoản cao và từng bước tiếp cận các thông lệ và chuẩn mức quốc tế, để từ đó trở thành một kênh huy động vốn an toàn, hiệu quả cho nền kinh tế với mục tiêu cụ thể là: Tổng dư nợ bongdaso trái phiếu đạt 38% GDP, trong đó bongdaso TPCP đạt 22% GDP, bongdaso TPCP bảo lãnh đạt 8%, bongdaso trái phiếu chính quyền địa phương đạt 1% GDP và bongdaso TPDN đạt 7% GDP. Để đạt được mục tiêu trên, cần tập trung chủ yếu vào 2 nhóm giải pháp sau:

Thứ nhất,hoàn thiện môi trường pháp lý: Tiếp tục chỉnh sửa các quy định liên quan đến hoạt động của bongdaso TPDN cho phù hợp với tình hình mới và triển khai dịch vụ xếp hạng tín nhiệm nhằm thúc đẩy bongdaso TPDN phát triển; Đối với TPCP, tiếp tục ban hành các sản phẩm mới, để đa dạng hóa sản phẩm, thiết lập cơ chế hỗ trợ thanh khoản để thành lập hệ thống nhà tạo lập bongdaso, hình thành khung pháp lý cho sự ra đời và hoạt động của quỹ hưu trí, qua đó thúc đẩy nhu cầu đầu tư dài hạn trên bongdaso trái phiếu;

Thứ hai,nhóm các giải pháp bongdaso: Đảm bảo sự ổn định lãi suất bongdaso trái phiếu và bongdaso tiền tệ trên cơ sở phối hợp với Ngân hàng Nhà nước trong điều hành bongdaso tiền tệ và bongdaso trái phiếu; Phát triển hệ thống nhà đầu tư và phát triển hệ thống nhà tạo lập bongdaso trên cơ sở hệ thống thành viên đấu thầu trái phiếu; Xây dựng hệ thống dữ liệu của bongdaso và nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin cho hoạt động phát hành và giao dịch trái phiếu được thông suốt, rút ngắn thời gian, tạo thanh khoản bongdaso.

Như vậy có thể thấy, Chính phủ đã xác định hướng đi và giải pháp phát triển cho bongdaso vốn đến năm 2020, tuy nhiên vấn đề đặt ra bây giờ là cần phải xem xét, đánh giá lại lộ trình và hiệu quả của các giải pháp nêu trên đến thời điểm hiện nay, để kịp thời bổ sung, điều chỉnh các giải pháp sao cho phù hợp với tình hình mới, có như vậy mới có thể đạt được mục tiêu đã đề ra.

Một trong những nguyên tắc cơ bản trong phát triển bongdaso vốn hiện nay là phải phát triển bongdaso vốn hài hòa trong cấu trúc của bongdaso tài chính. Bởi trên thực tế hiện nay, nhiều thách thức đặt ra với các quốc gia với nhiều câu hỏi chưa có câu trả lời. Chẳng hạn, kết cấu của hệ thống tài chính hiện nay có phù hợp với mức độ phát triển sâu rộng của bongdaso tài chính chưa? Mô hình thanh tra giám sát hiện tại có tương xứng với mức độ phát triển của bongdaso tài chính? Vấn đề minh bạch hóa thông tin bongdaso cũng là vấn đề cần xem xét, cân nhắc, bởi vì minh bạch hóa thông tin vừa có tác động tích cực đến bongdaso nhưng cũng có những tác động tiêu cực, nhất là trong bối cảnh khủng hoảng lòng tin (cốt lõi của vấn đề phục hồi).

Đối với Việt Nam, bongdaso tài chính Việt Nam cũng sẽ phải đối mặt với những thách thức nêu trên. Kết cấu hệ thống tài chính còn nhiều bất cập, vốn trong nền kinh tế còn phụ thuộc quá nhiều vào hệ thống ngân hàng, do sự phát triển mất cân đối giữ bongdaso vốn với bongdaso tiền tệ; bongdaso vốn các cấu thành phát triển cũng mất cân đối, vì vậy, phải thúc đẩy phát triển bongdaso vốn. Mặt khác, phát triển bongdaso vốn chính là huy động tối đa nguồn vốn trong xã hội cho đầu tư phát triển nền kinh tế, nhằm thể chế hóa quan điểm “bongdaso vốn phải trở thành kênh dẫn vốn trung hạn và dài hạn ngày càng quan trọng”.

Tuy nhiên, phát triển quy mô đến mức nào được xem là phù hợp với cấu trúc bongdaso tài chính Việt Nam, cần phải được tính toàn cân nhắc kỹ. Muốn vậy, các mục tiêu cụ thể được đặt ra trong chiến lược phát triển bongdaso chứng khoán, bongdaso trái phiếu cũng cần được xem xét, đánh giá lại, đặt trong tổng thể phát triển bongdaso tài chính; Trên cơ sở đã có khung pháp lý, cần phải tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật đối với bongdaso vốn và dịch vụ tài chính; củng cố lòng tin của các nhà đầu tư trên bongdaso vốn; cải cách các doanh nghiệp nhà nước thông qua cổ phần hóa nhằm cung cấp hàng hóa có chất lượng cao cho bongdaso; Cần thúc đẩy sự hình thành và phát triển các loại hình công ty xếp hạng tín nhiệm để góp phần phát triển bongdaso vốn, bongdaso TPDN theo hướng minh bạch, phù hợp với thông lệ thế giới.

Trước mắt, cần tập trung phát triển bongdaso trái phiếu, nhất là bongdaso trái phiếu doanh nghiệp sao cho quy mô của bongdaso trái phiếu tương đương với quy mô của nền kinh tế, để đảm bảo cho hệ thông tài chính phát triển cân bằng và bền vững, phát huy tối đa chức năng và vai trò của nó đối với tổng thể nền kinh tế. Bên cạnh đó, cần tiếp tục thúc đẩy và xây dựng một thể chế giám sát bongdaso tài chính nói chung, bongdaso vốn nói riêng hiệu quả, để hạn chế được rủi ro hệ thống, đảm bảo cho bongdaso phát triển ổn định, bền vững.

Đặc biệt, để tăng khả năng cạnh tranh cũng như tính kết nối với các TTCK trong khu vực, khi Cộng đồng Kinh tế ASEAN hình thành, cần phải:

(i) Có biện pháp hữu hiệu để thu hút nhà đầu tư nước ngoài. Cụ thể, cần có chính sách và lộ trình rõ ràng trong việc mở cửa bongdaso vốn; có chính sách phân loại hàng hóa và tỷ lệ sở hữu nhà đầu tư nước ngoài. Việc mở cửa bongdaso vốn như vậy, đòi hỏi phải có chính sách và biện pháp kiểm soát dòng vốn ra/vào để ngăn chặn nguy cơ lũng đoạn bongdaso, hạn chế lại những cú sốc có thể xẩy ra khi có những biến động trên bongdaso tài chính quốc tế;

(ii) Nâng cao vai trò và khuyến khích của các tổ chức hiệp hội nghề nghiệp hoạt động hiệu quả. Đây chính là các tổ chức tự thân được hình thành bởi chính các định chế tài chính; là những tổ chức có thể tạo ra sự đồng thuận, hình thành những nền tảng đạo đức nghề nghiệp mang tính nguyên tắc, đảm bảo sự phát triển bền vững của bongdaso;

(iii) Nghiên cứu đổi mới mô hình bongdaso vốn hiện nay, qua đó nâng cao quy mô bongdaso và tăng tính thanh khoản của bongdaso.

Tóm lại, trong giai đoạn phát triển mới, bongdaso vốn cần thiết lập cơ chế vận hành theo nguyên tắc bongdaso, điều này sẽ tạo nên những sức ép của quá trình “chọn lọc bongdaso” mà quá trình chọn lọc này sẽ khốc liệt không kém gì quá trình chọn lọc của tự nhiên. Điều này, đòi hỏi bản thân mỗi định chế tài chính, mỗi tổ chức tham gia bongdaso tái chính nói chung, bongdaso vốn nói riêng và các cơ quan quản lý của Chính phủ đều phải có những nỗ lực và sự đồng thuận theo con đường chung của xu hướng tất yếu, để từ đó có những hành động phù hợp. Hội nhập và phát triển không phải là khó khăn, nó cần được coi là cơ hội để nhanh chóng nắm bắt và tạo ra sự tăng trưởng đột phát cho sự phát triển bongdaso vốn trong giai đoạn mới.

Tài liệu tham khảo:

1. Hệ thống Tài chính Việt Nam Hội nhập và Phát triển, NXB Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, năm 2015;

2. Các website: mof.gov.vn, Asianbondonline.com…