bongdaso - tuyến phòng thủ đầu tiên

Cảnh tỉnh từ thực tế đến bước chuyển chính sách đột phá

TheoThe Conversation, hối lộ từ lâu đã là một trong những hình thức tham nhũng phổ biến nhất tại Nam Phi, xuất hiện ở cả khu vực công lẫn tư. Tham nhũng không chỉ làm chậm lại quá trình tăng trưởng kinh tế, mà còn làm xói mòn niềm tin công chúng vào các thiết chế dân chủ, bóp nghẹt sự cạnh tranh công bằng và gây mất động lực cho các bongdaso nghiệp tuân thủ đạo đức. Chính vì vậy, năm 2024, Nam Phi đã ban hành sửa đổi Luật Phòng chống các hành vi tham nhũng (ban đầu được thông qua từ năm 2004), đưa ra những quy định mới mang tính răn đe mạnh mẽ hơn, đặc biệt trong việc mở rộng trách nhiệm hình sự đối với bongdaso nghiệp.

Một trong những điểm đột phá của luật sửa đổi là quy định rõ ràng rằng bongdaso nghiệp có thể bị truy tố hình sự nếu một “người có liên kết”, bao gồm nhân viên, cố vấn, chi nhánh, nhà cung cấp, hoặc đối tác liên bongdaso, thực hiện hành vi hối lộ nhằm mang lại lợi ích kinh bongdaso cho bongdaso nghiệp đó. Đáng chú ý là bongdaso nghiệp vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm ngay cả khi không biết hành vi hối lộ đã xảy ra. Điều này thể hiện một sự thay đổi căn bản: từ việc yêu cầu bongdaso nghiệp chứng minh không tham gia, sang yêu cầu bongdaso nghiệp chủ động thiết lập các hệ thống kiểm soát và phòng ngừa để tránh xảy ra vi phạm ngay từ đầu.

Khung tiếp cận này có nhiều điểm tương đồng với Luật Chống hối lộ năm 2010 của Vương quốc Anh, vốn được xem là một trong những chuẩn mực cao nhất toàn cầu về pháp luật chống hối lộ trong bongdaso nghiệp. Thực tiễn từ Anh cho thấy rằng, dù luật có quy định chặt chẽ, hiệu quả thực thi lại phụ thuộc lớn vào năng lực điều tra và quyết tâm chính trị của hệ thống hành pháp. Việc khởi tố các vụ án hối lộ thường mất nhiều năm do bằng chứng phức tạp và liên quan đến các bên ở nhiều quốc gia. Đây cũng là thách thức mà Nam Phi phải đối mặt khi áp dụng luật mới trong bối cảnh nguồn lực cho cơ quan thực thi còn hạn chế.

Việc thông qua các sửa đổi trong năm 2024 còn được thúc đẩy bởi các vụ bê bối tham nhũng quy mô lớn, đặc biệt là vụ Bosasa, một tập đoàn dịch vụ từng cung cấp thực phẩm và an ninh cho các nhà tù và cơ sở công cộng. Tại Ủy ban Zondo - cuộc điều tra quốc gia về hiện tượng “State capture” (chiếm quyền nhà nước), ông Angelo Agrizzi, cựu Giám đốc điều hành Bosasa, đã khai rằng bongdaso nghiệp này đã chi khoảng 4 triệu USD để hối lộ cho các quan chức nhằm giành được các hợp đồng trị giá lên đến 129 triệu USD.

Những khoản hối lộ này bao gồm tiền mặt định kỳ, quà tặng xa xỉ, chi phí cải tạo nhà cho quan chức, và các dịch vụ đặc biệt như thuê máy bay riêng. Những lời khai và bằng chứng được công bố trước công luận đã gây chấn động xã hội Nam Phi, cho thấy sự liên kết chặt chẽ giữa bongdaso nghiệp và các cơ quan công quyền trong việc duy trì hệ thống tham nhũng có tổ chức. Đây chính là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ về vai trò và trách nhiệm của bongdaso nghiệp trong việc duy trì sự liêm chính của nền kinh tế.

Phòng ngừa từ gốc

Theo luật mới, bongdaso nghiệp chỉ có thể tránh bị truy tố nếu chứng minh rằng họ đã áp dụng “các thủ tục đầy đủ” nhằm ngăn ngừa hành vi hối lộ. Tuy nhiên, hiện tại, pháp luật Nam Phi chưa đưa ra định nghĩa cụ thể về khái niệm này. Trong khi chờ hướng dẫn chính thức từ cơ quan chức năng, các bongdaso nghiệp được khuyến nghị tham khảo Bộ nguyên tắc hành động của Vương quốc Anh, vốn đề xuất 6 trụ cột gồm: cam kết từ lãnh đạo cấp cao, đánh giá rủi ro, kiểm soát nội bộ, truyền thông chính sách, thẩm định bên thứ ba, và giám sát cải tiến định kỳ.

Trong thực tiễn, điều này có nghĩa là bongdaso nghiệp cần xây dựng và thực hiện một hệ thống phòng ngừa toàn diện. Trước tiên là đánh giá mức độ rủi ro tham nhũng gắn với lĩnh vực và phạm vi hoạt động của mình. Một bongdaso nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xây dựng hạ tầng, vốn là lĩnh vực nhạy cảm, hoặc có hoạt động tại các quốc gia có chỉ số tham nhũng cao sẽ phải triển khai cơ chế kiểm soát chặt chẽ hơn. Thứ hai, vai trò của lãnh đạo bongdaso nghiệp là then chốt: Hội đồng quản trị và Ban điều hành cần thể hiện cam kết rõ ràng đối với các giá trị đạo đức, đồng thời thiết lập một nền văn hóa tổ chức trong đó hành vi hối lộ không bao giờ được chấp nhận. Thứ ba, bongdaso nghiệp cần định kỳ rà soát các điểm có nguy cơ cao như phòng mua sắm, đấu thầu, giao dịch với cơ quan nhà nước, cũng như thực hiện kiểm tra lý lịch đối tác trước khi ký hợp đồng. Các chính sách chống hối lộ cũng cần được truyền thông hiệu quả đến toàn thể nhân viên và bên thứ ba, kết hợp với các chương trình đào tạo thực tế. Hệ thống kiểm soát không thể mang tính hình thức, mà phải bao gồm cơ chế phản hồi, giám sát độc lập và cải tiến liên tục.

Một vấn đề khác đang gây tranh cãi trong cộng đồng bongdaso nghiệp là liệu những khoản chi như “phí tạo điều kiện” (facilitation payments), chi phí tiếp khách hoặc quà tặng thông lệ có được xem là hối lộ hay không. Dưới góc độ thực tiễn, nếu các khoản chi này phù hợp với chuẩn mực ngành, minh bạch và không nhằm tác động đến quyết định công vụ, thì có thể được chấp nhận. Ví dụ, việc đưa đón khách hàng từ sân bay hay mời ăn tối nhân dịp đàm phán có thể không cấu thành hành vi hối lộ. Tuy nhiên, khi các khoản chi vượt quá mức hợp lý hoặc được sử dụng để lách thủ tục hành chính, thúc đẩy cấp phép hoặc trúng thầu trái quy định… chúng có thể nằm trong diện vi phạm pháp luật.

Luật sửa đổi năm 2024 có hiệu lực cả ngoài lãnh thổ. Theo Điều 26 của luật, các mức hình phạt bao gồm: tù chung thân đối với các vụ nghiêm trọng nếu xét xử tại Tòa án Cấp cao; lên tới 18 năm nếu xét xử tại tòa vùng; hoặc phạt tiền đến 5 lần giá trị lợi ích nhận được. Đây là mức hình phạt rất nghiêm khắc so với mặt bằng chung của khu vực châu Phi.

Cùng với việc sửa đổi luật Nam Phi cũng triển khai Chiến lược quốc gia chống tham nhũng 2020-2030, với định hướng “xã hội toàn diện” – nghĩa là kết hợp vai trò của nhà nước, bongdaso nghiệp và xã hội dân sự. Chiến lược đặt ra mục tiêu dài hạn là tăng cường minh bạch trong khu vực công, bảo vệ người tố cáo, tăng cường quản trị công ty và xây dựng hệ sinh thái chống tham nhũng từ gốc. Bên cạnh đó, trong năm 2024, Nam Phi đã phối hợp cùng OECD tổ chức các hội thảo đào tạo cho công chức cấp cao, củng cố năng lực điều tra hối lộ xuyên quốc gia

Tuy nhiên, theo báo cáo đánh giá Giai đoạn 4 của OECD công bố tháng 6/2025, bongdaso vẫn đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình thực thi. Hệ thống tố tụng còn chậm, nguồn lực hạn chế, số lượng vụ khởi tố còn ít so với thực tế, và chỉ số cảm nhận tham nhũng (CPI) vẫn ở mức thấp hơn trung bình toàn cầu. Những điều này cho thấy, luật tốt chưa đủ, mà còn cần ý chí chính trị và sự tham gia tích cực của khu vực tư nhân để đạt được hiệu quả thực sự.

Nhìn chung, luật sửa đổi năm 2024 về trách nhiệm chống hối lộ của bongdaso nghiệp tại Nam Phi là bước tiến đáng kể về mặt thể chế. Nhưng sự thành công thực sự phụ thuộc vào việc bongdaso nghiệp có chuyển hóa trách nhiệm pháp lý thành hành động cụ thể hay không. Trong dài hạn, văn hóa bongdaso nghiệp liêm chính chính là nền tảng cho phát triển bền vững và cạnh tranh công bằng của nền kinh tế. bongdaso nghiệp không còn chỉ là đối tượng bị chi phối bởi luật, mà giờ đây đã trở thành tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại tham nhũng. Đây là vai trò vừa mang tính nghĩa vụ, vừa là cơ hội định hình lại một môi trường kinh bongdaso công bằng và hiệu quả tại Nam Phi.