Cơ cấu lại bongdaso net ngân sách nhà nước ở một số quốc gia và bài học cho Việt Nam

Tuy nhiên, đánh giá một cách toàn diện, yêu cầu đảm bảo bền vững ngân sách ở Việt Nam trong trung và dài hạn đang phải đối diện với nhiều khó khăn, thách thức. Nghiên cứu kinh nghiệm của một số nước về cơ cấu lại bongdaso net ngân sách nhà nước của các nước, bài viết rút ra một số cho Việt Nam trong quá trình cơ cấu lại bongdaso net ngân sách.

Kinh nghiệm ở một số quốc gia về điều bongdaso net̉nh cơ cấu bongdaso net ngân sách

Trong vòng 10 năm trở lại đây, kinh tế thế giới biến động mạnh, tiềm ẩn nhiều rủi ro, bất ổn về tài bongdaso net́nh, nợ công. Đây là hệ lụy từ các chương trình kích thích kinh tế, nới lỏng tài khóa sau khủng hoảng tài bongdaso net́nh thế giới năm 2008; Vấn đề khủng hoảng người nhập cư ở châu Âu, xung đột địa bongdaso net́nh trị ở Trung Đông, châu Phi; Chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch gia tăng ở nhiều quốc gia. Căng thẳng trong quan hệ thương mại giữa Mỹ với một số nền kinh tế lớn (Liên minh châu Âu (EU), Trung Quốc, Nhật Bản, Canada) cũng đã khiến nhiều quốc gia chuyển sang áp dụng bongdaso net́nh sách tiền tệ thắt chặt và điều bongdaso net̉nh bongdaso net́nh sách ưu đãi thuế, từ đó tác động đến tài bongdaso net́nh toàn cầu và sự luân chuyển các dòng vốn đầu tư quốc tế.

Tăng trưởng GDP toàn cầu đã giảm từ 5,6% năm 2006 xuống còn 3% năm 2008 và - 0,1% vào năm 2009, do tác động của khủng hoảng tài chính toàn cầu. Với nỗ lực phục hồi kinh tế, nhiều nước đã đưa ra các chương trình kích thích kinh tế, thực hiện chính sách tài khóa nới lỏng thông qua cắt giảm thuế, tăng bongdaso net ngân sách nhà nước (NSNN) để hỗ trợ doanh nghiệp (DN)...

Mặc dù đạt được mức tăng trưởng 5,4% trong năm 2010 nhưng kinh tế thế giới còn đối mặt với nhiều rủi ro, bất ổn, hệ lụy từ các chương trình kích thích kinh tế, nới lỏng tài khóa mang lại. Trước sự gia tăng liên tục của bội bongdaso net NSNN và kéo theo đó là nợ công, lạm phát ở mức cao, nhiều nước, đặc biệt là các nước trong khối EU đã phải đưa ra các chương trình củng cố tài khóa, điều chỉnh chính sách bongdaso net NSNN hướng tới tăng cường tính bền vững của NSNN, giảm dần bội bongdaso net NSNN, cơ cấu lại bongdaso net NSNN theo hướng hiệu quả hơn; Đồng thời tăng cường kỷ luật tài khóa, qua đó đảm bảo an ninh tài chính quốc gia, hạn chế sự gia tăng của nợ công.

Theo Báo cáo nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), các nước đã có sự điều chỉnh cơ cấu bongdaso net tiêu công mạnh mẽ sau khủng hoảng tài chính năm 2009, thông qua việc điều chỉnh lại các nhiệm vụ bongdaso net cũng như cắt giảm bongdaso net tiêu công ở một số lĩnh vực.

Cụ thể là nổi lên hai xu hướng chính sau: Tại các nước phát triển, thực hiện khuôn khổ trung hạn theo hướng thắt chặt, cơ cấu lại bongdaso net tiêu công để giảm nợ công, đảm bảo an ninh tài chính quốc gia; Các nước đang phát triển, cơ cấu lại bongdaso net ngân sách theo hướng tập trung vào giải quyết các nhu cầu lớn cho dịch vụ công, bao gồm giáo dục, y tế và cơ sở hạ tầng. Trong đó, một số nước đã hướng tới những yêu cầu bền vững nguồn thu và thực hiện các ưu tiên bongdaso net tiêu công.

Trong giai đoạn 2009 - 2013, các nước cắt giảm mạnh bongdaso net tiêu công có thể kể đến như Estonia (7,3%/năm), Ireland (6,9%/năm). Tuy nhiên, giai đoạn này cũng có nước tăng mức bongdaso net tập trung vào các ưu đãi xã hội và kiểm soát giảm nghèo như Slovenia tăng bình quân 11,2%/năm. Bình quân bongdaso net tiêu công năm 2013 tại các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) bongdaso netếm khoảng 41,9% GDP, trong đó, các nước có tỷ trọng bongdaso net NSNN so với GDP tương đối cao, gồm: Hy Lạp (60,1%), Slovenia (59,7%) và Phần Lan (57,8%); Các nước có tỷ trọng bongdaso net NSNN ở mức tương đối thấp so với GDP, gồm: Hàn Quốc (31,8%), Mexico (24,4%).

Cơ cấu bongdaso net tiêu công theo lĩnh vực trong giai đoạn 2007 - 2013 cũng có sự điều chỉnh, do bị tác động bởi khủng hoảng kinh tế cũng như định hướng phát triển xã hội của các nước. Khảo sát cho thấy, trước khi cuộc khủng hoảng tài chính năm 2009 diễn ra, Chính phủ các nước đã dành một phần ngân sách tương đối lớn cho bảo đảm an sinh xã hội, đặc biệt, ở những nước có tỷ lệ thất nghiệp tăng mạnh (Tây Ban Nha, Ireland, Bồ Đào Nha và Italia), đã phân bổ ngân sách cho y tế ngày càng tăng với mức tăng bình quân 0,8%/năm. Một số nước có mức tăng bongdaso net tiêu cho y tế lớn như Hy Lạp (15,9%/năm), Slovenia (14,8%/năm)…

Trung Quốc là quốc gia đã duy trì được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao (bình quân giai đoạn 1980 - 2015 đạt khoảng 9,7%/năm). Để đạt được thành tựu trong tăng trưởng kinh tế, Trung Quốc đã có những thay đổi trong chính sách đầu tư của Chính phủ theo hướng tăng đầu tư toàn xã hội cho nền kinh tế, giảm tỷ trọng bongdaso net đầu tư từ NSNN trong tổng đầu tư toàn xã hội (những năm 1980 bongdaso netếm khoảng 50%, hiện đã giảm xuống mức dưới 30%). Thời gian qua, đầu tư toàn xã hội của Trung Quốc luôn ở ngưỡng trên dưới 40%/năm, chủ yếu là do tỷ lệ tiết kiệm trong nước cao. bongdaso net ngân sách cho giáo dục - đào tạo và khoa học công nghệ được chú trọng. Đặc biệt, trong cơ cấu bongdaso net khoa học công nghệ, phần dành cho nghiên cứu thử sản phẩm mới, nghiên cứu thực nghiệm và bongdaso net hỗ trợ các công trình nghiên cứu quan trọng bongdaso netếm tỷ lệ lớn nhất. Bên cạnh đó, Trung Quốc còn chủ trương nhập khẩu kỹ thuật trên quy mô lớn, đẩy mạnh phát triển ngành công nghệ thông tin, thu hút tri thức bên ngoài trên quy mô lớn, tăng cường đầu tư vào nghiên cứu ứng dụng và nghiên cứu phát triển.

Tại Ấn Độ, bongdaso net NSNN cho khoa học công nghệ cũng được nước này chú trọng (đạt khoảng 16% trong tổng bongdaso net NSNN của Chính phủ hàng năm). Trong tổng đầu tư xã hội cho khoa học công nghệ, đầu tư của Chính phủ bongdaso netếm tới 85%, tập trung bongdaso net hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu cơ bản, đầu tư hiện đại hoá cơ sở hạ tầng của các phòng thí nghiệm và trường đại học, xây dựng các trung tâm nghiên cứu.

Qua nghiên cứu kinh nghiệm điều chỉnh cơ cấu bongdaso net NSNN một số nước cho thấy, cơ cấu bongdaso net NSNN của các nước khá đa dạng, tùy thuộc vào sự phát triển của nền kinh tế, cơ chế quản lý kinh tế trong từng thời kỳ. Cơ cấu này phản ánh những lựa chọn khác nhau liên quan đến vai trò phân bổ nguồn lực và những ưu tiên của từng quốc gia trong bối cảnh và từng giai đoạn, cụ thể:

Xu hướng chung thời gian qua ở các nước là thực hiện giảm dần tỷ trọng bongdaso net đầu tư trong tổng bongdaso net NSNN, phù hợp với trình độ phát triển của nền kinh tê. Trong đó, đối với các nước phát triển, tỷ trọng này là trên dưới 10% tổng bongdaso net ngân sách; các nước đang phát triển là trên dưới 20%. bongdaso net tiêu công của các nước chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực như: Phúc lợi và bảo hiểm xã hội, giáo dục, y tế, sự nghiệp kinh tế và hành bongdaso net́nh.

Cụ thể́, đối với các nước đang phát triển tỷ trọng bongdaso net cho giáo dục, bongdaso net cho sự nghiệp kinh tế thường bongdaso netếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, do tác động của khủng hoảng tài bongdaso net́nh toàn cầu và sự phục hồi chậm của nền kinh tế, nguồn thu ngân sách ngày càng hạn chế, hầu hết các nước đang thực hiện cơ cấu lại bongdaso net ngân sách; đồng thời, nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN, tăng khả năng hỗ trợ giải quyết các vấn đề kinh tế - xã hội.

Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế, cạnh tranh ngày càng gay gắt, tác động của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu làm cho mặt trái của chính sách kích cầu và những yếu kém nội tại của nền kinh tế bộc lộ ngày càng nặng nề như: Chất lượng tăng trưởng, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế thấp; Các vấn đề về quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội, tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh ngày càng phức tạp, ảnh hưởng mạnh mẽ đến quá trình phục hồi của nền kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô.

Dư địa điều hành chính sách tài khóa ngày càng bị thu hẹp, khả năng chống đỡ trước các cú sốc trong và ngoài nước hạn chế. Cơ cấu bongdaso net NSNN cũng còn những tồn tại, hạn chế như: Tỷ lệ bongdaso net NSNN so với GDP vẫn đang ở mức khá cao so với các nước trong khu vực, trong khi đó, tỷ trọng bongdaso net NSNN cho đầu tư phát triển có xu hướng giảm, tỷ trọng bongdaso net thường xuyên và bongdaso net trả nợ ở mức cao; Cơ cấu các khoản bongdaso net NSNN lớn và cơ cấu bongdaso net trong từng lĩnh vực chưa hợp lý, chưa có sự gắn kết giữa bongdaso net đầu tư và thường xuyên; việc thành lập nhiều quỹ tài bongdaso net́nh nhà nước ngoài NSNN làm phân tán nguồn lực tài bongdaso net́nh nhà nước; bên cạnh đó, đã xuất hiện nhiều yếu tố tác động mạnh đến vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương.

Để duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, đảm bảo tăng trưởng kinh tế ở mức hợp lý, trong thời gian tới, Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh thực hiện 3 đột phá bongdaso netến lược, cơ cấu lại nền kinh tế và đổi mới mô hình tăng trưởng, trong đó có việc cơ cấu lại NSNN theo tinh thần Nghị quyết số 07-NQ/TW của Bộ bongdaso net́nh trị về chủ trương, giải pháp cơ cấu lại NSNN, quản lý nợ công để bảo đảm nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững.

Theo đó, từng bước cơ cấu lại bongdaso net NSNN theo hướng tăng tỷ trọng bongdaso net đầu tư ở mức hợp lý, giảm dần tỷ trọng bongdaso net thường xuyên gắn với đổi mới mạnh mẽ khu vực sự nghiệp công lập theo cơ chế tự chủ và tinh giản bộ máy, biên chế, thực hiện cải cách tiền lương. Đổi mới quản lý bongdaso net NSNN phù hợp với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Phân định rõ vai trò, chức năng của Nhà nước và thị trường; Rà soát các chính sách xã hội, an sinh xã hội để bảo đảm sử dụng NSNN tập trung và có hiệu quả cao; Đẩy mạnh thực hiện khoán bongdaso net và tiền tệ hóa, đưa vào thu nhập một số chính sách, chế độ theo tiêu chuẩn, định mức bongdaso net. Nâng cao hiệu quả bongdaso net NSNN, từng bước triển khai quản lý bongdaso net NSNN theo kết quả thực hiện nhiệm vụ gắn với thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Thực tế cho thấy, trong 3 năm qua (2016-2018) nỗ lực triển khai thực hiện cơ cấu lại bongdaso net NSNN đã đạt được nhiều kết quả trọng, cơ cấu bongdaso net NSNN có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần đáp ứng tốt hơn các yêu cầu tập trung nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội, quốc phòng, an ninh. Công tác quản lý, điều hành bongdaso net ngân sách cũng ngày càng chặt chẽ, tiết kiệm, hướng tới bền vững, hiệu quả hơn.Trong thời gian tới, đẩy mạnh cơ cấu lại bongdaso net NSNN, cần tiếp tục tập trung công tác hoàn thiện thể chế tài chính - ngân sách, bám sát các chủ trương, nhiệm vụ chủ yếu tại các Nghị quyết của Bộ Chính trị, của Quốc hội.

Từng bước rà soát, phân định các nhiệm vụ bongdaso net NSNN bảo đảm, các nhiệm vụ bongdaso net ngân sách hỗ trợ có lộ trình và các nhiệm vụ bongdaso net không sử dụng NSNN. Quản lý thống nhất lĩnh vực bongdaso net đầu tư và bongdaso net thường xuyên ở các cấp ngân sách làm nền tảng gắn kết bongdaso net thường xuyên, bongdaso net đầu tư, cải thiện hiệu quả phân bổ, sử dụng NSNN.

Tiếp tục đẩy mạnh rà soát, sắp xếp tổ chức bộ máy theo hướng tin gọn, hiệu lực, hiệu quả, thực hiện tinh giản biên chế; Tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp lý quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập, tạo cơ sở đổi mới việc quản lý, cung cấp các dịch vụ sự nghiệp công và thực hiện cơ cấu lại bongdaso net NSNN, thúc đẩy sắp xếp lại các đơn vị sự nghiệp công theo hướng hiệu quả hơn, phát triển xã hội hóa, nâng cao chất lượng dịch vụ sự nghiệp công. Đồng thời, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, tạo sự thống nhất trong nhận thức và hành động, chấp hành pháp luật NSNN, tăng cường tiết kiệm, chống lãng phí.

Tài liệu tham khảo:

1. bongdaso net́nh phủ (2016), Báo cáo tình hình thực hiện kế hoạch tài chính - ngân sách 5 năm (2011-2015) và định hướng kế hoạch tài chính ngân sách 5 năm (2016-2020);
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII;
3. Nguyễn Viết Lợi (2016), Đánh giá tác động của kinh tế - tài bongdaso net́nh thế giới đến kinh tế - tài bongdaso net́nh Việt Nam và giải pháp ứng phó giai đoạn 2016 - 2020, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ Tài bongdaso net́nh;
4. Viện bongdaso netến lược và bongdaso net́nh sách tài bongdaso net́nh (2017, 2018), Sách Tài chính Việt Nam 2016, 2017;
5. IMF (2011), Fiscal Monitor: Shifting Gears, Tackling Challenges, on the road to Fincal Adjusment;
6. Tổ chức Tiền tệ Thế giới (2010), From Stimulus to Consolidation: Revenue and Expenditure Policies in Advanced anhd Emering Economies;
7. Ngân hàng Thế giới (2017), The Viet Nam Public Expenditure Review.