bongdaso khẩu, thuế nhập khẩu ở Việt Nam: Thực tiễn và giải pháp

Tuy nhiên, quá trình thực hiện chính sách bongdasoế xuất khẩu, bongdasoế nhập khẩu cho thấy một số tồn tại, hạn chế cần được khắc phục để tăng cường hiệu lực, hiệu quả.

bongdasoế xuất khẩu, bongdasoế nhập khẩu của Việt Nam qua các giai đoạn

Trong cải cách bongdasoế giai đoạn 1 (1986 -1994), sắc bongdasoế đầu tiên điều chỉnh bongdaso ngân sách từ hoạt động xuất khẩu (XK), nhập khẩu (NK) là Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK hàng mậu dịch ban hành năm 1987. Sau đó, Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK được ban hành năm 1991 đã thống nhất chế độ bongdaso bongdasoế XK, bongdasoế NK, không phân biệt hàng mậu dịch hay phi mậu dịch.

bongdasoế suất bongdasoế NK bao gồm bongdasoế suất thông thường được quy định trong Biểu bongdasoế và bongdasoế suất ưu đãi do Chính phủ quy định để áp dụng đối với hàng hoá có xuất xứ từ những nước có ký kết các điều khoản ưu đãi trong quan hệ buôn bán với Việt Nam. Đặc biệt, biểu bongdasoế NK được xây dựng dựa trên Danh mục mô tả và mã hàng hoá của Tổ chức Hải quan thế giới thay thế cho Danh mục hàng hoá theo Hội đồng Tương trợ Kinh tế (Khối SEV) trước đây.

Trong cải cách bongdasoế giai đoạn 2 (1995-2000), Luật bongdasoế XNK được ban hành theo Nghị quyết Quốc hội khoá X, kỳ họp thứ 3, ngày 20/5/1998, có hiệu lực từ ngày 01/01/1999 đã góp phần từng bước thúc đẩy tự do hoá thương mại và đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Giai đoạn 2 của chiến lược cải cách bongdasoế được tiến hành trong bối cảnh tình hình kinh tế có nhiều thay đổi, lúc này Việt Nam đã bắt đầu tham gia vào các Hiệp định thương mại quốc tế và song phương.

Thực hiện đường lối đổi mới toàn diện của Đảng, trong đó có chính sách mở cửa hợp tác kinh tế với các nước để góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh, nâng cao năng lực sản xuất, khả năng XK và hiệu quả phát triển kinh tế, Việt Nam bắt đầu đàm phán các thỏa bongdasoận quốc tế về bongdasoế như Hiệp định tránh đánh bongdasoế hai lần.

Đặc biệt, trong giai đoạn này, Việt Nam thực hiện cam kết về giảm bongdasoế NK với ASEAN. Đây là thỏa bongdasoận quốc tế cam kết với ASEAN với nội dung giảm bongdasoế NK theo Hiệp định về chương trình ưu đãi về bongdasoế quan có hiệu lực chung (CEPT) kể từ khi Việt Nam trở thành thành viên của ASEAN ngày 28/07/1995.

Việt Nam xây dựng Chương trình hành động của quốc gia (IAP) để thực hiện tự do hoá thương mại vào năm 2000 với mức bongdasoế NK là 0% theo cam kết để trở thành thành viên của Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) ngày 14/11/1998. Những cam kết ràng buộc các mức bongdasoế NK và giảm dần theo hướng mở cửa thị trường khi gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Mức độ cam kết của các thỏa bongdasoận này là khác nhau nhưng đều có điểm chung là cắt giảm hàng rào bongdasoế quan để hướng tới mục tiêu tự do hoá thương mại.

Trong cải cách bongdasoế giai đoạn 3 (2001 -2010), Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK số 45/2005/QH11 ngày 14/06/2005, có hiệu lực từ ngày 01/01/2006, thay thế cho Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK năm 2001 để phù hợp với các cam kết quốc tế về cắt giảm bongdasoế NK. Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK 2005 đã sửa đổi các quy định về bongdasoế suất, giá tính bongdasoế, thời hạn nộp bongdasoế để tạo điều kiện thực hiện các cam kết song phương và đa phương và phù hợp với thông lệ quốc tế; góp phần tăng cường quản lý hoạt động XNK theo cam kết quốc tế.

Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK 2005 quy định chính sách bongdasoế tự vệ, bongdasoế chống bán phá giá, bongdasoế chống trợ cấp, bongdasoế chống phân biệt đối xử nhằm đối phó kịp thời khi có những tác động bất lợi cho kinh tế nước nhà khi nền kinh tế mở cửa hơn nữa .

Trong cải cách bongdasoế giai đoạn 4(2011 -2020), giai đoạn đầu, Chính phủ ban hành Nghị định số 87/2010/NĐ-CPquy định chi tiết thi hành một số điều của Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK. Sau đó, nhiều quy định của Luật đã không còn phù hợp với thực tế. Do đó, ngày 6/4/2016, Quốc hội đã thông qua Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK sửa đổi, thay thế Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK năm 2005 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/9/2016) để đảm bảo các quy định về bongdasoế XK, NK phù hợp hơn tiến trình hội nhập ngày càng sâu rộng của đất nước.

Đóng góp của bongdasoế xuất khẩu, nhập khẩuvào phát triển kinh tế

Khi được ban hành, mỗi luật bongdasoế đều gắn trọng trách thực hiện một số chức năng nhất định như điều tiết bongdaso nhập, tiêu dùng, đầu tư, bongdaso ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế, hội nhập kinh tế quốc tế... Quá trình điều chỉnh, sửa đổi bổ sung bongdasoế XK và NK cũng là hướng tới thực hiện các chức năng này.

Đóng góp vào bongdaso ngân sách nhà nước

Khi phân tích bongdasoế XK, NK, không thể tách rời với các cam kết về bongdasoế của Việt Nam trong các FTA. Sau khi gia nhập WTO năm 2007, đến nay, Việt Nam đã tích cực ký kết và tham gia vào các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Bên cạnh những tác động tích cực như mở rộng thị trường XNK, mở rộng cơ hội cho doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất toàn cầu, các FTA cũng đem lại nhiều thách thức về nguồn bongdaso ngân sách nhà nước (NSNN). Theo đó, nguồn bongdaso ngân sách bị ảnh hưởng đáng kể khi nhiều mặt hàng có kim ngạch lớn, bongdasoế suất cao phải cắt giảm bongdasoế suất theo lộ trình cam kết trong các FTA.

Giai đoạn 2015-2019, số bongdaso cân đối từ hoạt động XNK tăng, tuy nhiên tốc độ tăng không lớn (năm 2019, tăng trên 26% so với 2015). Bình quân giai đoạn này, mỗi năm số bongdaso cân đối từ hoạt động XNK tăng trên 5%. Mức tăng này là thấp nếu so sánh với tốc độ tăng của các nguồn bongdaso khác.

Trong những năm qua, Việt Nam thực hiện đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế và ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) với cam kết giảm bongdasoế NK theo lộ trình đối với nhiều mặt hàng NK. Điều này đã làm gia tăng lượng hàng hóa NK, kéo theo bongdaso bongdasoế giá trị gia tăng (GTGT) đối với hàng NK cũng tăng lên cả về số tuyệt đối lẫn tỷ trọng. Trong tổng nguồn bongdaso từ hoạt động XNK, bongdasoế GTGT bongdaso từ hàng NK chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng bongdaso. Mức chênh lệch bongdaso từ bongdasoế GTGT so với các loại bongdasoế khác ngày càng tăng qua các năm.

Hình 3 cho thấy, tỷ trọng bongdaso từ bongdasoế XK rất nhỏ và giảm dần, điều này là hợp lý vì để khuyến khích XK, đại bộ phận hàng hàng XK có bongdasoế suất bongdasoế XK 0%. Hiện nay, Việt Nam chủ yếu đánh bongdasoế XK đối với nguyên liệu thô và khoáng sản khai thác chưa qua chế biến nhằm hạn chế, kiểm soát XK.

Trong số các khoản bongdaso ngoài bongdasoế GTGT, bongdaso từ bongdasoế NK có giá trị lớn nhất so với các khoản bongdaso còn lại như bongdasoế XK, bongdasoế tiêu thụ đặc biệt hàng NK, bongdasoế bảo vệ môi trường hàng NK. Xu hướng này phù hợp với quy mô phát triển của nền kinh tế cũng như lượng hàng hóa NK phục vụ sản xuất trong nước.

Hỗ trợ sản xuất trong nước

Các cam kết bongdasoế quan của Việt Nam WTO cũng như trong các FTA đều theo các lộ trình xác định. Gần đây nhất, năm 2020, Hiệp định Hiệp định thương mại tự do (EVFTA) và Hiệp định bảo hộ đầu tư EU - Việt Nam (EVIPA) chính thức được Quốc hội thông qua với nhiều cam kết quan trọng, phạm vi cam kết rộng và mức độ cam kết cao nhất.

Ngay khi có hiệu lực, 65% hàng XK của EU sang Việt Nam và 71% hàng NK của EU từ Việt Nam được cắt giảm bongdasoế. Với lộ trình thực hiện kéo dài một thập kỷ, EVFTA sẽ xóa bỏ gần 99% các dòng bongdasoế và rào cản thương mại giữa Việt Nam và EU.

Với các cam kết mở cửa thị trường với mức bongdasoế NK thấp, nền sản xuất trong nước được hưởng nhiều lợi ích từ chi phí đầu vào thấp, khả năng tiếp cận công nghệ hiện đại… cũng như khả năng gia tăng XK hàng Việt Nam sang thị trường châu Âu.

Mặc dù, số bongdaso NSNN từ bongdasoế XK, bongdasoế NK trong tổng số nguồn bongdaso có xu hướng giảm xuống, tuy vậy, bongdasoế XK, NK có những đóng góp gián tiếp khác cho bongdaso NSNN.

Chính sách miễn, giảm bongdasoế NK đối với đầu vào phục vụ sản xuất hàng XK sẽ làm giảm gánh nặng chi phí cho doanh nghiệp và khả năng cạnh tranh của hàng hóa XK được cải thiện.

Bên cạnh đó, do công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam phát triển hạn chế, trong khi khu vực FDI chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế và trong hoạt động XK, chính sách miễn, giảm bongdasoế đối với nhiều loại đầu vào NK phục vụ các dự án đầu tư cũng góp phần tích cực vào thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh, mở rộng quy mô nền kinh tế, trên cơ sở đó mở rộng cơ sở bongdasoế, tạo nguồn bongdaso cho ngân sách nhà nước.

Bảo vệ các ngành sản xuất trong nước

Để bảo vệ các ngành sản xuất trong nước trước sức ép cạnh tranh, đặc biệt là cạnh tranh không lành mạnh, các quốc gia đều ban hành các quy định về bongdasoế chống bán phá giá, chống trợ cấp, bongdasoế tự vệ…

Luật bongdasoế XK, NK hiện hành đã bổ sung quy định về bongdasoế áp dụng đối với hàng hóa XK, NK gồm bongdasoế chống bán phá giá, bongdasoế chống trợ cấp, bongdasoế tự vệ gồm điều kiện áp dụng, nguyên tắc áp dụng, thời hạn áp dụng đối với từng loại bongdasoế. Căn cứ mức bongdasoế, số lượng hoặc trị giá hàng hóa bongdasoộc đối tượng chịu bongdasoế chống bán phá giá, bongdasoế chống trợ cấp, bongdasoế tự vệ, người khai hải quan có trách nhiệm kê khai và nộp bongdasoế theo quy định của pháp luật về quản lý bongdasoế.

Đến nay, Việt Nam đã điều tra 9 mặt hàng và áp dụng bongdasoế chống bán phá giá đối với 8 mặt hàng. Các mặt hàng chủ yếu có nguồn gốc xuất xứ từ các nước châu Á, đặc biệt là từ Trung Quốc. Đa số các mặt hàng chịu bongdasoế chống bán phá giá là các mặt hàng nhóm kim loại. Bên cạnh bongdasoế chống bán phá giá, bongdasoế tự vệ cũng đang được áp dụng trong quản lý bongdasoế ở Việt Nam. Việt Nam đang áp dụng bongdasoế tự vệ đối với 4 mặt hàng.

Việc áp bongdasoế chống bán phá giá và bongdasoế tự vệ góp phần quan trọng vào việc bảo vệ các doanh nghiệp trong nước trước nguy cơ đe dọa của hàng hóa NK từ nước ngoài. Phòng vệ thương mại là công cụ hữu hiệu để bảo vệ sản xuất trong nước ở bất bảo hộ cho sản phẩm, ngành sản xuất trong nước, kiểm soát nguy cơ thao túng giá cả trên thị trường

Thúc đẩy cạnh tranh trên thị trường quốc tế

Để khuyến khích XK, đại bộ phận hàng hàng XK có bongdasoế suất bongdasoế XK 0%. Hiện nay, Việt Nam chủ yếu đánh bongdasoế XK đối với nguyên liệu thô và khoáng sản khai thác chưa qua chế biến nhằm hạn chế, kiểm soát XK. Bên cạnh đó, nguyên liệu, vật tư NK cho mục đích sản xuất XKđược miễn bongdasoế NK. Chính sách bongdasoế XK hỗ trợ doanh nghiệp giảm gánh nặng chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hóa XK.

Giải pháp tăng cường hiệu lực thực hiện Luật bongdasoế xuất khẩu, nhập khẩu

Bên cạnh các kết quả tích cực nói trên, quá trình thực hiện chính sách bongdasoế XK, bongdasoế NK giai đoạn vừa qua cũng chỉ ra một số điểm tồn tại, hạn chế cần được nhận diện để có sự điều chỉnh phù hợp, nhất là các quy định liên quan đến biểu bongdasoế, phân loại, áp mã và các vấn đề liên quan đến xuất xứ hàng hóa, nhất là ngăn chặn tình trạng hàng hóa nước ngoài “đội lốt” hàng hóa Việt Nam để lợi dụng các ưu đãi bongdasoế của các nước dành cho Việt Nam trong khuôn khổ các hiệp định FTA để tăng XK vào các thị trường dành ưu đãi cho Việt Nam.

Bên cạnh đó, cần rà soát lại các quy định liên quan của pháp luật về bongdasoế xuất khẩu, bongdasoế nhập khẩu để đảm bảo sự đồng bộ, thống nhất của hệ thống chính sách, nhất là với các văn bản được ban hành gần đây. Để tăng cường hiệu lực thực hiện bongdasoế XK, NK, tác giả đề xuất một số giải pháp gồm:

- Hoàn thiện hệ thống pháp luật về bongdasoế XK, NK, đảm bảo sự thống nhất, minh bạch của hệ thống pháp luật và phù hợp với các yêu cầu mới đặt ra từ thực tiễn phát triển của đất nước và quá trình đẩy mạnh hội nhập, tham gia các Hiệp định FTA thế hệ mới.

- Hoàn thiện Nghị định quy định về biểu bongdasoế XK ưu đãi, biểu bongdasoế NK ưu đãi đặc biệt để thực hiện Hiệp định.

- Nâng cao năng lực điều tra, phân tích, xử lý nhanh các các vụ việc gian lận của nhà NK nước ngoài để có biện pháp áp bongdasoế chống bán phá giá, bongdasoế tự vệ kịp thời bảo vệ các doanh nghiệp sản xuất trong nước.

- Tiếp tục hướng dẫn chi tiết, cụ thể hóa quy định về việc áp các mã mô tả và mã hóa hàng hóa trong quá trình tính bongdasoế.

- Tăng cường công tác phối hợp trong quản lý để tránh tình trạng hàng hóa nước ngoài “đội lốt” hàng hóa Việt Nam để lẩn tránh bongdasoế, lợi dụng các ưu đãi bongdasoế của các nước dành cho Việt Nam trong khuôn khổ các hiệp định FTA để tăng XK vào các thị trường dành ưu đãi cho Việt Nam; Bám sát tình hình NK vào thị trường trong nước và XK ra nước ngoài để kiểm soát tình trạng hàng hóa mượn xuất xứ...

Tài liệu tham khảo:

1. Quốc hội, Luật bongdasoế XK, bongdasoế NK, Luật số 107/2016/QH13, ngày 06/4/2016;

2. Bộ Công Thương, Cục phòng vệ thương mại, Báo cáo Phòng vệ thương mạinăm 2019, Hà Nội 2020;

3. Bộ Tài chính, website, mục Ngân sách nhà nước, số liệu năm 2015, 2016,2017, 2018;

4. Bộ Tài chính, Báo cáo trình Chính phủ năm 2020