Quản lý tiền công đức, tài trợ tại các bongdaso nét tích dần công khai, minh bạch hơn

Trong báo cáo kết quả kiểm tra tổng thể về việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các bongdaso nét lịch sử - văn hóa trên phạm vi toàn quốc năm 2023, Bộ Tài chính cho biết, việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các bongdaso nét đã và đang có sự chuyển biến tích cực theo hướng công khai, minh bạch kể từ khi Thông tư số 04/2023/TT-BTC ngày 19/01/2023 hướng dẫn quản lý, thu chi tài chính cho công tác tổ chức lễ hội và tiền công đức, tài trợ cho bongdaso nét và hoạt động lễ hội được ban hành.

Cụ thể, tại các bongdaso nét tuy có sự khác nhau về loại hình, quy mô và chủ thể quản lý nhưng có điểm chung là người đại diện hoặc ban quản lý bongdaso nét đã thể hiện tinh thần trách nhiệm trong việc tiếp nhận, kiểm đếm và quản lý thu chi, bảo đảm công khai, minh bạch. Tiêu biểu là tại bongdaso nét quốc gia Đền Chợ Củi ở xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh: từ năm 2015-2023, địa phương thực hiện giao khoán thu tiền công đức cho hộ gia đình theo mức 2,5 tỷ đồng/năm; từ năm 2024 thực hiện quản lý theo Thông tư số 04/2023/TT-BTC, số thực thu trong 02 tháng đầu năm đã hơn 4,3 tỷ đồng, cao hơn mức khoán cả năm 1,7 lần.

Bên cạnh đó, việc công đức, tài trợ theo hình thức chuyển khoản quét mã QR đang phát triển nhanh, được nhiều người lựa chọn như một thói quen khi đến bongdaso nét như: Đền Voi Phục và Đền Quán Thánh ở quận Ba Đình, Hà Nội; Đền Cửa Ông ở Quảng Ninh; Đền Hùng ở Phú Thọ; Đền Bảo Hà ở Lào Cai; Đền Chợ Củi ở Hà Tĩnh…

Hiện nay, việc tổ chức lễ hội tại bongdaso nét có sự phân công trách nhiệm cụ thể cho các thành viên Ban tổ chức lễ hội. Kinh phí tổ chức lễ hội chủ yếu từ nguồn công đức, tài trợ, hỗ trợ của các tổ chức, cá nhân và nguồn thu từ hoạt động dịch vụ trong khu vực tổ chức lễ hội. Việc sử dụng ngân sách nhà nước (nếu có) chỉ còn hỗ trợ đối với hoạt động phục dựng, bảo vệ lễ hội truyền thống nhằm duy trì các giá trị văn hóa đặc sắc, tiêu biểu, đáp ứng đời sống tinh thần của Nhân dân. Như vậy, trong điều kiện cân đối ngân sách nhà nước gặp nhiều khó khăn, chi ngân sách dành cho lĩnh vực văn hóa hằng năm còn khiêm tốn, thì tiền công đức, tài trợ tại các bongdaso nét lịch sử - văn hóa là nguồn tài chính rất quan trọng, đã và đang đóng góp tích cực cho việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa nói riêng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nói chung.

Theo báo cáo kết quả kiểm tra của Bộ Tài chính, cả nước hiện có 31.211 bongdaso nét lịch sử - văn hóa (gồm 31.581 bongdaso nét thành phần). Trong năm 2023,tổng số tiền thực thu của các bongdaso nét lịch sử - văn hóa là 4.100 tỷ đồng (không bao gồm các khoản công đức, tài trợ bằng hiện vật, công trình xây dựng; tiền công đức, tài trợ cho hoạt động tôn giáo của tổ chức tôn giáo), trong khi tổng số chi là 3.612 tỷ đồng.

Bên cạnh những chuyển biến tích cực thìviệc quản lý tiền công đức, tài trợ tại các bongdaso nét vẫn còn một số hạn chế, khó khăn. Theo đó, đa số báo cáo của địa phương cho rằng số liệu báo cáo thu, chi tiền công đức, tài trợ của các bongdaso nét, kể cả bongdaso nét xếp hạng quốc gia đặc biệt mới chỉ phản ánh một phần, chưa đầy đủ. Tại các bongdaso nét là cơ sở tôn giáo về cơ bản đều có hoạt động thu, chi tiền công đức, tài trợ nhưng còn khoảng 31% tương ứng 1.771 cơ sở bongdaso nét không báo cáo.

Tại các bongdaso nét là đền, chùa có đặt đĩa, đặt khay trên các ban thờ khiến du khách đặt nhiều loại tiền lộn xộn, không chỉ làm mất đi sự tôn nghiêm, thanh tịnh nơi thờ tự mà còn gây lòng tham cho người khác. Theo quy định tại Thông tư số 04/2023/TT-BTC, các khoản tiền nêu trên được thu gom để kiểm đếm và sử dụng chung cho việc bảo vệ, phát huy giá trị bongdaso nét và lễ hội; trong đó có chi thù lao cho người trông coi, bảo vệ bongdaso nét và chi mua hương, hoa, lễ vật, đèn nhang tại bongdaso nét. Tuy nhiên, việc thực hiện tại những bongdaso nét chưa lắp camera có bảo đảm minh bạch hay không hoàn toàn phụ thuộc vào ý thức tự giác của người đại diện bongdaso nét.

Ngoài ra, việc quản lý tiền công đức, tài trợ tại không ít bongdaso nét chưa chặt chẽ, tiềm ẩn rủi ro, để thất thoát, trộm cắp: Một số bongdaso nét giao tiền cho cá nhân giữ, đứng tên gửi tiết kiệm, cho các cá nhân vay, đã có trường hợp bị lừa nhiều tỷ đồng. Một số bongdaso nét có thói quen giữ tiền mặt mà không gửi vào tài khoản bị kẻ gian lấy trộm; nhiều bongdaso nét tiếp nhận tiền trong hòm công đức chưa kịp thời bị kẻ gian cạy phá hòm lấy tiền. Thậm chí, có trường hợp nhân viên Ban quản lý bongdaso nét lấy trộm tiền công đức bị phát hiện...

Đến nay, vẫn còn xảy ra “va chạm” trong việc tiếp nhận tiền công đức, tài trợ tại một số bongdaso nét đan xen các chủ thể khác nhau quản lý, nhất là những bongdaso nét vừa có cơ sở tín ngưỡng, vừa có cơ sở tôn giáo (cụm bongdaso nét gồm đình, đền, miếu, chùa) và một số cụm bongdaso nét là cơ sở tín ngưỡng giao khoán cho các hộ gia đình quản lý, làm ảnh hưởng đến những giá trị tốt đẹp của tín ngưỡng, tôn giáo.

Ngoài việc quản lý tiền công đức, tình trạng đốt vàng mã với số lượng lớn gây tốn kém, lãng phí, ô nhiễm môi trường, nguy cơ cháy nổ tại các bongdaso nét là cơ sở tín ngưỡng, nhất là các đền.