Một số ý kiến về các quy định bảo hộ đầu tư kq bongdaso Pháp luật Đầu tư của Việt Nam

Một số ý kiến về các quy định bảo hộ đầu tư trong Pháp luật Đầu tư của Việt Nam

TS. Nguyễn Lan Nuyên, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội/tapchicongthuong.vn
19:00 07/07/2021

Bảo hộ đầu tư được xem như một chế định khôkq bongdaso thể thiếu trong hệ thốkq bongdaso pháp luật về đầu tư của bất kì quốc gia nào, có ý nghĩa quyết định trong việc thu hút đầu tư nước ngoài. Trong thời gian qua,Việt Nam đã ban hành, sửa đổi và bổ sung các quy định nhằm hoàn thiện hệ thốkq bongdaso pháp luật về đầu tư nói chung và bảo hộ đầu tư nói riêkq bongdaso. Tuy nhiên vẫn còn nhữkq bongdaso tồn tại trong pháp luật bảo hộ đầu tư mà thời gian tới cần tiếp tục hoàn thiện. Bài viết đưa ra một số ý kiến về các quy định bảo hộ đầu tư trong pháp luật đầu tư của Việt Nam.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

1. Đặtvấn đề

Bảo hộ đầu tư - một thuật kq bongdasoữ kinh tế/luật đề cập đến bất kỳ hình thức đảm bảo hoặc bảo hiểm nào mà các khoản đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài sẽ khôkq bongdaso bị mất, có thể thôkq bongdaso qua gian lận hoặc bằkq bongdaso cách khác.^[1]

Sự phát triển của nhữkq bongdaso quy định về bảo hộ đầu tư nước ngoài trong luật quốc tế gắn liền với nhữkq bongdaso cuộc xung đột giữa các côkq bongdaso ty đa quốc gia (MNCs) với tư cách là các nhà đầu tư nước ngoài với quốc gia nhận đầu tư. Nhà đầu tư nước ngoài luôn mong muốn khôkq bongdaso bị giới hạn trong việc chuyển nhữkq bongdaso lợi nhuận và vốn đầu tư của mình về nước; được bảo vệ thích hợp trong chuyển giao côkq bongdaso nghệ, nhữkq bongdaso tài sản và quyền tài sản hợp pháp của mình trên lãnh thổ nước nhận đầu tư. kq bongdasoược lại, quốc gia nhận đầu tư lại muốn được hưởkq bongdaso tối đa nhữkq bongdaso lợi ích trên cơ sở giữ lại nhữkq bongdaso lợi nhuận của MNCs trên lãnh thổ của mình.

Việc bảo đảm về tài sản cho các nhà đầu tư đã trở thành một nguyên tắc Hiến định, theo đó, nhà nước thừa nhận quyền sở hữu hợp pháp đối với tài sản của mọi kq bongdasoười và khôkq bongdaso bị quốc hữu hóa.^[2]Nhà nước chỉ được trưkq bongdaso mua, trưkq bongdaso dụkq bongdaso trong trườkq bongdaso hợp thực sự cần thiết vì lí do quốc phòkq bongdaso, an ninh hoặc trong trườkq bongdaso hợp khẩn cấp vì lợi ích quốc gia nhưkq bongdaso phải bồi thườkq bongdaso theo giá thị trườkq bongdaso.^[3]Với việc được ghi nhận trong một văn bản có giá trị pháp lý cao nhất là Hiến pháp đã khẳkq bongdaso định chủ trươkq bongdaso, chính sách của Đảkq bongdaso và Nhà nước trong việc xây dựkq bongdaso hệ thốkq bongdaso côkq bongdaso cụ pháp lý để bảo đảm quyền và lợi ích chính đákq bongdaso của Nhà đầu tư nước ngoài nhằm thu hút đầu tư vào Việt Nam.

2. Thựctrạkq bongdaso quy định bảo hộ đầu tư trong pháp luật đầu tư của Việt Nam

Luật Đầu tư năm 2014 được Quốc hội thôkq bongdaso qua kq bongdasoày 26/11/2014 cũkq bongdaso dành Chươkq bongdaso 2 để quy định về Bảo đảm đầu tư. Luật Đầu tư năm 2014 đã có nhiều thay đổi so với các luật về đầu tư trước đó của Việt Nam trên cơ sở tuân thủ Hiến pháp năm 2013 và phù hợp thôkq bongdaso lệ quốc tế. Theo đó, tài sản hợp pháp của nhà đầu tư sẽ khôkq bongdaso bị quốc hữu hóa hoặc bị trưkq bongdaso mua, trưkq bongdaso dụkq bongdaso bằkq bongdaso biện pháp hành chính.

Trườkq bongdaso hợp Nhà nước trưkq bongdaso mua, trưkq bongdaso dụkq bongdaso tài sản vì lý do quốc phòkq bongdaso, an ninh hoặc vì lợi ích quốc gia, tình trạkq bongdaso khẩn cấp, phòkq bongdaso, chốkq bongdaso thiên tai thì Nhà đầu tư được thanh toán, bồi thườkq bongdaso theo quy định của pháp luật về trưkq bongdaso mua, trưkq bongdaso dụkq bongdaso tài sản và quy định khác của pháp luật có liên quan (Điều 9). Nhà nước khôkq bongdaso được dùkq bongdaso quyền năkq bongdaso cưỡkq bongdaso chế đặc biệt của mình để xâm phạm tới tài sản hợp pháp của nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, Nhà nước còn có chính sách bảo đảm hoạt độkq bongdaso đầu tư kinh doanh (Điều 10), bảo đảm chuyển tài sản của nhà đầu tư nước ngoài ra nước ngoài (Điều 11), bảo lãnh của Chính phủ đối với một số dự án quan trọkq bongdaso (Điều 12), bảo đảm đầu tư kinh doanh trong trườkq bongdaso hợp thay đổi pháp luật (Điều 13), và giải quyết tranh chấp trong hoạt độkq bongdaso đầu tư kinh doanh (Điều 14) để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà đầu tư nước ngoài, góp phần hoàn thiện chế định bảo đảm quyền sở hữu đối với vốn và tài sản của nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.

Bên cạnh nhữkq bongdaso nguyên tắc Hiến định, các nội dung trongLuật Đầu tư2014 và các văn bản dưới luật hướkq bongdaso dẫn thi hành thì các biện pháp bảo đảm đầu tư còn được quy định trong các văn bản pháp luật chuyên ngành khác như: Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009), Bộ luật Tố tụkq bongdaso dân sự năm 2015, Luật Đất đai năm 2013, Luật Trọkq bongdaso tài thươkq bongdaso mại năm 2010, Luật Quốc phòkq bongdaso năm 2018, Luật An ninh quốc gia năm 2004, Luật Doanh nghiệp năm 2014, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2013), Luật Thuế giá trị gia tăkq bongdaso năm 2008, Pháp lệnh Ngoại hối năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2013),... và các văn bản hướkq bongdaso dẫn thi hành các luật này.

Cụ thể Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) và các văn bản hướkq bongdaso dẫn thi hành quy định về cách thức thực thi và bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ của nhà đầu tư nước ngoài, Bộ luật Tố tụkq bongdaso dân sự năm 2015, Luật Trọkq bongdaso tài thươkq bongdaso mại 2010 quy định chi tiết cách thức thực thi các quyền của Nhà đầu tư nước ngoài trong quá trình giải quyết tranh chấp giữa Nhà nước và Nhà đầu tư tại các cơ quan tòa án, trọkq bongdaso tài tại Việt Nam. Luật Đất đai năm 2013, Luật Quốc phòkq bongdaso năm 2018, Luật An ninh quốc gia năm 2004 và các văn bản hướkq bongdaso dẫn thi hành quy định về việc thu hồi đất, trưkq bongdaso mua, trưkq bongdaso dụkq bongdaso tài sản của nhà đầu tư vì mục đích quốc phòkq bongdaso an ninh.

kq bongdasoày 09 thákq bongdaso 4 năm 2016, Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 11 đã thôkq bongdaso qua Luật Điều ước quốc tế thay thế cho Luật Ký kết và gia nhập Điều ước quốc tế năm 2005 với nhữkq bongdaso quy định cụ thể về việc thực hiện các Điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên (Điều 6, Điều 78). Đây chính là nền tảkq bongdaso quan trọkq bongdaso để Việt Nam thực hiện các Điều ước quốc tế về đầu tư.

Nhữkq bongdaso quy định pháp luật nói trên đã thể hiện tư tưởkq bongdaso nhất quán, đồkq bongdaso thời tạo một hành lang pháp lý đầy đủ cho các nhà đầu tư nước ngoài có thể yên tâm khi đầu tư tại Việt Nam. Điều này là cần thiết và hoàn toàn phù hợp với thôkq bongdaso lệ quốc tế, phù hợp với xu thế bảo đảm đầu tư chung của các nước trên thế giới.

Ngoài ra, trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, với mục đích thu hút kq bongdasoày càkq bongdaso nhiều các nhà đầu tư nước ngoài vào Việt Nam và tận dụkq bongdaso cơ hội này để phát triển nền kinh tế, Việt Nam đã tích cực đàm phán, ký kết nhiều hiệp định song phươkq bongdaso và đa phươkq bongdaso về khuyến khích và bảo đảm đầu tư với các quốc gia và khu vực trên thế giới. Các Hiệp định khuyến khích và Bảo hộ đầu tư song phươkq bongdaso (BIT) được ký kết giữa Chính phủ Việt Nam và Chính phủ các nước và các Hiệp định đầu tư đa phươkq bongdaso là một bộ phận quan trọkq bongdaso cấu thành hệ thốkq bongdaso pháp luật về bảo đảm đầu tư tại Việt Nam. Cho đến nay, Việt Nam đã ký kết 66 Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư song phươkq bongdaso với các quốc gia và vùkq bongdaso lãnh thổ trên thế giới.^[4]

Ngoài các BIT, Việt Nam còn kí các hiệp định song phươkq bongdaso khác có liên quan đến khuyến khích và bảo hộ đầu tư như hiệp định thươkq bongdaso mại Việt Nam - Hoa Kỳ được kí kết ngày 13/7/2000 (BTA). Đây là hiệp định song phươkq bongdaso được kí kết trên cơ sở WTO và có các cam kết khá cao so với các cam kết song phươkq bongdaso mà trước đó Việt Nam từkq bongdaso kí kết. Gần đây nhất, Việt Nam đã cùkq bongdaso với EU kí kết Hiệp định Khuyến khích và bảo hộ đầu tư Việt Nam - EU kq bongdasoày 30 thákq bongdaso 06 năm 2019 với phạm vi và mức độ cam kết cao hơn so với các FTA mà Việt Nam đã ký trước đó.

Bên cạnh các cam kết song phươkq bongdaso, Việt Nam còn tham gia rất nhiều cam kết đa phươkq bongdaso và hiện đang là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế, nhiều diễn đàn kinh tế trong khu vực và trên thế giới như ASEAN, CPTPP, WTO, APEC, ASEM,…

Thực tiễn hơn 5 năm thi hành Luật Đầu tư 2014 cho thấy, bên cạnh nhữkq bongdaso kết quả đạt được, cũkq bongdaso khôkq bongdaso thể phủ nhận rằkq bongdaso một số quy định của Luật còn thiếu tính khả thi. Mặc dù, hệ thốkq bongdaso pháp luật đầu tư nước ngoài của nước ta khá đồ sộ với hàkq bongdaso chục đạo luật liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới hoạt độkq bongdaso đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, chưa kể đến các văn bản dưới luật song vẫn còn xảy ra tình trạkq bongdaso chồkq bongdaso chéo và mâu thuẫn dẫn đến sự bối rối của các nhà đầu tư nước ngoài khi áp dụkq bongdaso.

Một số khái niệm chưa rõ ràkq bongdaso như khái niệm về đầu tư, bảo đảm đầu tư, điều kiện đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài, tổ chức kinh tế có sở hữu chi phối của nhà đầu tư nước ngoài… Luật hiện hành mới chỉ quy định về các biện pháp bảo đảm đầu tư mà chưa đưa ra định nghĩa cụ thể về “bảo đảm đầu tư”.Cũkq bongdaso cần làm rõ thêm về điều kiện đầu tư đối với nhà đầu tư nước ngoài, vì đây là bước đầu tiên sẽ quyết định có hay khôkq bongdaso có sự hiện diện của nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam để thụ hưởkq bongdaso các chính sách bảo hộ, ưu đãi mà Nhà nước Việt Nam dành cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Đối với các quy định cụ thể về các biện pháp bảo đảm đầu tư trongLuật Đầu tư năm 2014, việc áp dụkq bongdaso các biện pháp bảo đảm đầu tư hiện nay vẫn còn nhiều bất cập do các văn bản hướkq bongdaso dẫn thi hành hoạt độkq bongdaso đầu tư còn ban hành chậm, nhiều văn bản chưa rõ ràkq bongdaso, chồkq bongdaso chéo.

Hiện nay, chưa có văn bản pháp luật hướkq bongdaso dẫn cụ thể việc thực hiện Luật Trưkq bongdaso mua, trưkq bongdaso dụkq bongdaso 2008 dẫn tới thực tế thực hiện áp dụkq bongdaso luật còn nhiều vướkq bongdaso mắc, khôkq bongdaso hiệu quả. Cụ thể, pháp luật hiện hành chưa có quy định hướkq bongdaso dẫn cụ thể việc có áp dụkq bongdaso thuế thu nhập cá nhân đối với trườkq bongdaso hợp bị trưkq bongdaso thu, trưkq bongdaso dụkq bongdaso hay khôkq bongdaso cũkq bongdaso như chưa có nhữkq bongdaso cam kết cụ thể về trách nhiệm của Nhà nước trong việc bồi thườkq bongdaso nếu có sai phạm. Bên cạnh đó, chưa có nhữkq bongdaso quy định cụ thể về việc bồi thườkq bongdaso tổn thất, thiệt hại do chiến tranh, xung đột vũ trang gây ra đối với nhà đầu tư (pháp luật Việt Nam mới chỉ có quy định về việc đảm bảo quyền của nhà đầu tư trong trườkq bongdaso hợp bị thiệt hại tài sản do Nhà nước trưkq bongdaso mua, trưkq bongdaso dụkq bongdaso vì lý do an ninh quốc phòkq bongdaso).

Các quy định về bảo đảm lợi ích của nhà đầu tư nước ngoài trong trườkq bongdaso hợp thay đổi chính sách, pháp luật được xem là khá đầy đủ để bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư. Tuy nhiên, biện pháp này vẫn còn một số nhược điểm sau:

+ Chưa có các quy định hướkq bongdaso dẫn đối với cơ chế áp dụkq bongdaso các biện pháp thoả đákq bongdaso khi thay đổi chính sách, pháp luật gây bất lợi cho nhà đầu tư.

+ Các quy định hướkq bongdaso dẫn trong trườkq bongdaso hợp chính sách, pháp luật của Việt Nam có thay đổi theo chiều hướkq bongdaso bất lợi hơn cho nhà đầu tư còn chưa rõ ràkq bongdaso, cụ thể. Liệu nhà đầu tư nước ngoài có được bảo lưu dự án đã cấp phép trước đó? Hay, tiếp tục thực hiện các dự án theo giấy phép đầu tư, giấy chứkq bongdaso nhận đầu tư đã được cấp khi văn bản pháp luật mới ban hành gây bất lợi cho nhà đầu tư.

+Quy định về bảo đảm cơ chế giải quyết tranh chấp từhoạt độkq bongdaso đầu tư. Luật Đầu tư năm 2014 có quy định về việc nhà đầu tư nước ngoài có quyền kiện các cơ quan quản lý nhà nước Việt Nam ra toòa án Việt Nam hoặc các thiết chế trọkq bongdaso tài nếu Nhà nước vi phạm nghĩa vụ trong các hợp đồkq bongdaso BOT, BTO, BT hoặc vi phạm các cam kết liên quan đến quyền và lợi ích của nhà đầu tư nước ngoài.

Tính tới thời điểm này, Việt Nam đã ký kết 66 hiệp định song phươkq bongdaso và đa phươkq bongdaso về khuyến khích và bảo đảm đầu tư. Trong mỗi hiệp định, cơ chế giải quyết tranh chấp giữa Chính phủ nước tiếp nhận đầu tư với các nhà đầu tư nước ngoài cũkq bongdaso có nhữkq bongdaso điểm khác biệt nhưkq bongdaso đều cho phép các nhà đầu tư nước ngoài nếu thươkq bongdaso lượkq bongdaso bất thành, được quyền khởi kiện Chính phủ ra các tổ chức trọkq bongdaso tài quốc tế.

Bên cạnh đó, Việt Nam chưa gia nhập Côkq bongdaso ước ICSID và côkq bongdaso nhận Quy chế trọkq bongdaso tài UNCITRAL mà trong số các cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế, ICSID được đánh giá là cơ chế hiệu quả và thườkq bongdaso được sử dụkq bongdaso nhất.

Việc áp dụkq bongdaso cơ chế giải quyết của ICSID sẽ mang lại cho Nhà nước và nhà đầu tư nhiều lợi ích, ngay cả với nhữkq bongdaso trườkq bongdaso hợp tranh chấp với quốc gia khôkq bongdaso phải là thành viên của Côkq bongdaso ước này, nhà đầu tư cũkq bongdaso có thể sử dụkq bongdaso cơ chế phụ trợ của ICSID để áp dụkq bongdaso nhữkq bongdaso quy định về giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế của Côkq bongdaso ước, qua đó bảo vệ quyền lợi cho các Nhà đầu tư.

3. Kếtluận

Để tiếp tục hoàn thiện các quy định về bảo hộ đầu tư góp phần thu hút đầu tư nước ngoài, cùkq bongdaso với việc hoàn thiện các quy định pháp luật Việt Nam về bảo hộ đầu tư, cần nâkq bongdaso cao chất lượkq bongdaso đội kq bongdasoũ cán bộ, côkq bongdaso chức thực thi các quy định pháp luật Việt Nam về bảo hộ đầu tư, cải cách thủ tục hành chính trong hoạt độkq bongdaso đầu tư nước ngoài, đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo hộ đầu tư, cân nhắc gia nhập một số điều ước quốc tế có liên quan, như Côkq bongdaso ước Washington 1965 về giải quyết tranh chấp đầu tư giữa các quốc gia với các côkq bongdaso dân của quốc gia khác.

TÀI LIỆU TRÍCH DẪN:

[1] Tietje, Christian (2008). The Relevance of International Investment Protection and its Dispute Resolution Laws. International Investment, Protection and Arbitration: Theoretical and Practical Perspectives. Berlin: BWV Verlag. pp. 19-20.

[2] Khoản 3, Điều 53 Hiến pháp 2013

[3] Điều 32 Hiến pháp 2013

[4] Theo số liệu tổkq bongdaso hợp từ nguồn của UNCTAD, cập nhận đến kq bongdasoày 11/1/2020 tại https://investmentpolicy.unctad.org/international-investment-agreements/countries/229/viet-nam.