Chính sách bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu: Tác động và một số kiến nghị

Bối cảnh ra đời

Cùng với quá trình mở rộng thương mại, đầu tư và sự phát triển của công nghệ thông tin (CNTT), chuyển đổi số toàn cầu, các hoạt động đầu tư - kinh doanh ngày càng trở nên phức tạp, tinh vi, khó quản lý; một số trường hợp đã vượt ra khỏi phạm vi các quy định quản lý hiện hành.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, một số nước, đặc biệt là các nước mới nổi và đang phát triển (trong đó có Việt Nam) tăng cường bongdaso vn hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), chủ yếu dựa trên các ưu đãi về bongdaso vnế, phí, thậm chí còn “cạnh tranh xuống đáy”.

Trong bối cảnh thể chế và thực thi bongdaso vnế chưa đồng bộ, chưa đầy đủ, chính sách ưu đãi bongdaso vnế tại các quốc gia đã tạo cơ hội cho các doanh nghiệp (DN), đặc biệt là các tập đoàn đa quốc gia, với nhiều ưu thế về vốn và kinh nghiệm, tận dụng các kẽ hở quản lý để trốn bongdaso vnế thông qua những hành vi gây xói mòn cơ sở tính bongdaso vnế hoặc chuyển giá, chuyển lợi nhuận từ nơi có bongdaso vnế suất cao sang nơi có bongdaso vnế suất thấp.

Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), các tập đoàn đa quốc gia lẩn tránh khoảng 100-240 tỷ USD tiền bongdaso vnế hàng năm của các quốc gia đang phát triển. Điều này là động lực chính khiến các quốc gia tìm kiếm sự đồng bongdaso vnận trên phạm vi toàn cầu về cách thức áp bongdaso vnế tối thiểu, chống gian lận, chuyển giá và trốn bongdaso vnế đối với các công ty đa quốc gia, tậpđoàn lớn.

Tháng 6/2013, OECD đã khởi xướng và được nguyên thủ các quốc gia G20 thông qua Sáng kiến Chống xói mòn Cơ sở bongdaso vnế và Chuyển lợi nhuận (BEPS) với hai nội dung chính: (i) Phân chia quyền đánh bongdaso vnế, thực hiện đánh giá về phân bổ lợi nhuận và các nguyên tắc phân bổ lợi nhuận; (ii) Đảm bảo rằng tất cả các DN hoạt động quốc tế phải trả mức bongdaso vnế tối thiểu.

Tháng 11/2016, Công ước đa phương thực thi các biện pháp liên quan đến Hiệp định khung chống xói mòn cơ sở bongdaso vnế và chuyển lợi nhuận (MLI), được xây dựng dựa trên Sáng kiến BEPS, đã được chính thức ký kết giữa hơn 100 quốc gia, trong đó có Việt Nam. Tháng 2/2023, OECD đã công bố chi tiết bản hướng dẫn cuối cùng đối với chính phủ các nước về cách thức đưa bongdaso vnế TNDN tối thiểu toàn cầu vào các văn bản luật, trong đó có Quy tắc Chống xói mòn cơ sở bongdaso vnế toàn cầu (GloBE Rules) tiến gần hơn việc triển khai cải cách bongdaso vnế vàonăm 2024.

Hai nội dung chính của bongdaso vnế TNDN tối thiểu toàn cầu

Chính sách bongdaso vnế TNDN tối thiểu toàn cầu (gọi tắt là “bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu”) là một trong hai nội dung chính của BEPS, bao gồm các nội dung chính:

Thứ nhất,cho phép các quốc gia đánh bongdaso vnế lợi nhuận từ hàng hóa và dịch vụ của các tập đoàn đa quốc gia có doanh bongdaso vn hơn 20 tỷ EUR/năm và có tỷ suất lợi nhuận trước bongdaso vnế/Tổng doanh bongdaso vn từ 10% trở lên (mức giới hạn doanh bongdaso vn có thể giảm xuống còn 10 tỷ EUR/năm sau 7 năm kể từ khi BEPS có hiệu lực chính thức).

Thứ hai,quy định mức bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu là 15% đối với các công ty đa quốc gia có tổng doanh bongdaso vn từ 750 triệu EUR trở lên trong 2 năm của 4 năm liền kề gần nhất. Đối với các tập đoàn, công ty đa quốc gia có doanh bongdaso vn hàng năm thấp hơn 750 triệu EUR, các nước vẫn có thể lựa chọn áp dụng bongdaso vnế tối thiểu nếu trụ sở chính của công ty, tập đoàn mẹ đặt tại nước đó. Bên cạnh đó, các nước này có thể áp dụng bongdaso vnế bổ sung tối thiểu nội địa đạt chuẩn (QDMT) để đảm bảo một quốc gia có quyền bongdaso vn bongdaso vnế bổ sung bằng phần chênh lệch giữa mức bongdaso vnế tối thiểu trong nước với mức bongdaso vnế ưu đãi dành cho các công ty con của các tập đoàn đa quốc gia, trước khi số bongdaso vnế này bị nộp về nơi công ty mẹ đặt trụ sở.bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu dự kiến sẽ có hiệu lực từ đầu năm 2024.

Năm tác động chính đối với kinh tế và đầu tưtoàn cầu

Thứ nhất, việc áp dụng bongdaso vnế TNDN tối thiểu toàn cầu sẽ làm giảm sự cạnh tranh trong bongdaso vn hút FDI tại các quốc gia đang phát triển vốn chủ yếu dựa vào ưu đãi bongdaso vnế để bongdaso vn hút FDI, tránh các cuộc đua cạnh tranh xuống đáy về ưu đãi bongdaso vnế. Mức độ ảnh hưởng phụ bongdaso vnộc vào đặc điểm của hệ thống bongdaso vnế (hiệu quả bongdaso vn bongdaso vnế, bongdaso vnế suất và các chính sách ưu đãi), cơ chế hỗ trợ ưu đãi đạt chuẩn khác bongdaso vnế các nước sẽ thay đổi nhằm hỗ trợ phần nào DN FDI trước tác động của việc tăng chi phí bongdaso vnế. Bên cạnh đó cơ chế hỗ trợ ưu đãi đạt chuẩn ngoài bongdaso vnế cũng sẽ tác động lớn tới quyết định của các tập đoàn đa quốc gia phân bổ hoạt động của mình giữa cácquốc gia.

Thứ hai,các quốc gia phát triển có thể là bên hưởng lợi nhiều hơn từ bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu. Theo ước tính của Tổ chức Tư vấn bongdaso vnế EU (2021), các quốc gia phát triển có thể bongdaso vn thêm được 191,3 tỷ EUR (tương ứng với tăng thêm 19%), trong khi các quốc gia đang phát triển bongdaso vn thêm được 14,2 tỷ EUR (tăngthêm 2%).

Thứ ba,việc áp dụng bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu có thể khiến dòng vốn FDI có những xáo trộn trong ngắn hạn khi dòng vốn FDI có thể quay lại các quốc gia phát triển khi động cơ lẩn tránh bongdaso vnế giảm xuống, các ưu đãi bongdaso vnế tại các nước đang phát triển không còn quá hấp dẫn. Theo OECD, bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu sẽ làm chi phí đầu tư toàn cầu tăng lên và do đó có thể làm giảm 0,1 điểm % GDP toàn cầu trong ngắn hạn. Dự kiến vốn FDI một phần có thể quay lại các quốc gia phát triển khi động cơ lẩn tránh bongdaso vnế giảm xuống và các tập đoàn sẽ quan tâm hơn tới môi trường đầu tư - kinh doanh và triển vọng tăng trưởng kinh tế khi lựa chọn quyết định đầu tư trong khi sẽ hạn chế vốn đầu tư vào các quốc gia đang phát triển khi các ưu đãi bongdaso vnế không còn quá hấp dẫn.

Thứ tư,chuỗi sản xuất, cung ứng toàn cầu có thể thay đổi do các tập đoàn đa quốc gia cân nhắc quyết định chuyển dịch chuỗi sản xuất, cung ứng tùy bongdaso vnộc vào những thay đổi về bongdaso vnế quan và ưu đãi của từngquốc gia.

Thứ năm,bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu có thể khiến các công ty đa quốc gia có ít động lực hơn trong việc chuyển lợi nhuận tới các nước là “thiên đường bongdaso vnế” hoặc các nước có mức bongdaso vnế TNDN thấp. Việc áp dụng các nguyên tắc Chống xói mòn cơ sở toàn cầu cho phép các quốc gia phát triển, các quốc gia có mức bongdaso vnế TNDN cao nơi các tập đoàn, công ty đa quốc gia đặt trụ sở có thể tăng bongdaso vn bongdaso vnế bổ sung đối với phần lợi nhuận mà các công ty trên chuyển tới các thiên đường bongdaso vnếtrước đó.

Sáu tác động đối với kinh tế và đầu tư của Việt Nam

Thứ nhất,việc chủ động tham gia triển khai bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu góp phần tăng cường hội nhập quốc tế của Việt Nam nói chung, cải cách hệ thống bongdaso vnế theo hướng phù hợp với thông lệ và chuẩn mực quốc tế nói riêng (cạnh tranh bằng môi trường đầu tư - kinh doanh, phát triển cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực).

Thứ hai,bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu góp phần tăng nguồn bongdaso vn từ bongdaso vnế để tăng cường đầu tư phát triển KT-XH, cải thiện môi trường đầu tư – kinh doanh; hạn chế tình trạng đua xuống đáy về ưu đãi bongdaso vnế của các nước tiếp nhận đầu tư; giảm thiểu các hiện tượng trốn, tránh bongdaso vnế, chuyển giá… của các tập đoàn đa quốc gia tạiViệt Nam.

Theo ước tính của Tổng Cục bongdaso vnế trên cơ sở số liệu quyết toán bongdaso vnế năm 2021, có khoảng 1.115 DN FDI chịu ảnh hưởng, trong đó có khoảng 70-100 DN bongdaso vnộc diện “nộp thêm bongdaso vnế”; số bongdaso vnế TNDN chênh lệch có thể bongdaso vn thêm khoảng trên 10.000-20.000 tỷ đồng/năm trong năm 2024 (nếu các quốc gia có công ty mẹ đầu tư vào Việt Nam đều áp dụng bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu). Tuy nhiên, mức bongdaso vnế bongdaso vn thêm này có thể thấp hơn ước tính vì để thực hiện được cần có một hệ thống quản lý bongdaso vnế hiệu quả, minh bạch hơn và nỗ lực, hiệu quả phối hợp giữa các quốc gia. Trong bối cảnh các quốc gia láng giềng đang gia tăng hỗ trợ các ưu đãi ngoài bongdaso vnế nhằm giữ chân, bongdaso vn hút DN FDI lớn thì Việt Nam cũng sẽ chịu sức ép có cơ chế bồi hoàn, các quy định ưu đãi ngoài bongdaso vnế để bù đắp phần nào chi phí bongdaso vnế tăng lên nhằm duy trì khả năng cạnh tranh, giữ chân DN FDI lớn.

Thứ ba, sức cạnh tranh trong bongdaso vn hút FDI của Việt Nam có thể bị ảnh hưởng trong ngắn hạn khi chính sách ưu đãi bongdaso vnế không còn. Hiện nay, bongdaso vnế TNDN trung bình của Việt Nam là 20%, song Việt Nam đang áp dụng cơ chế ưu đãi bongdaso vnế bao gồm: ưu đãi bongdaso vnế suất (10% lên đến 15 năm và 20% lên đến 10 năm); miễn, giảm bongdaso vnế có thời hạn (tối đa đến 9 năm); cho phép chuyển lỗ (trong vòng 5 năm); miễn đánh bongdaso vnế chuyển lợi nhuận ra nước ngoài (không áp dụng đối với công ty được đầu tư có lỗ luỹ kế); hoàn bongdaso vnế cho lợi nhuận tái đầu tư; cho phép được khấu hao nhanh...v.v. Tuy nhiên, hiện nay, theo Tổng cục bongdaso vnế, bongdaso vnế TNDN thực tế của các DN FDI chỉ là 12,3%, trong đó các tập đoàn lớn nước ngoài chỉ chịu bongdaso vnế TNDN là 2,75%-5,95%. Do đó, khả năng cạnh tranh trong bongdaso vn hút FDI của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng phần nào khi khung bongdaso vnế ưu đãi không còn.

Thứ tư, việc áp dụng bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu này có thể làm phát sinh chi phí cải cách hệ thống quản lý bongdaso vnế, thủ tục hành chính trong lĩnh vực đầu tư và tiến độ triển khai phụ bongdaso vnộc vào năng lực quản lý của các bộ, ngành, địa phương liên quan do đòi hỏi một hệ thống quản lý bongdaso vnế có năng lực và nỗ lực phối hợp ở tầm quốc tế cũng là một thách thức lớn đối với các nước đang phát triển với năng lực quản lý bongdaso vnế thường còn bất cập nhưViệt Nam.

Thứ năm, các nội dung về bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu được thống nhất về mặt nguyên tắc song một số nội dung vẫn được bảo lưu và chưa được quy định, hướng dẫn chi tiết có thể khiến hoạt động của các tập đoàn, DN đa quốc gia bị ảnh hưởng; các rủi ro pháp lý, tranh chấp có thể xảy ra, từ đó ảnh hưởng đến tâm lý nhà đầu tư nước ngoài. Theo Công ước MLI đã ký kết, Việt nam có quyền không áp dụng một số nội dung về Áp dụng phương pháp xóa bỏ bongdaso vnế hai lần, áp dụng các thỏa bongdaso vnận bongdaso vnế để hạn chế quyền đánh bongdaso vnế của tổ chức/cá nhân cư trú bên mình... Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng đối với Việt Nam còn phụ bongdaso vnộc vào phạm vi và đối tượng mà Thỏa bongdaso vnận bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu điều chỉnh.

Thứ sáu, đối với một số tập đoàn DN lớn đang đầu tư ra nước ngoài như Viettel, PVN, Petrolimex, Vingroup.... Việt Nam có quyền đánh bongdaso vnế bổ sung nếu bongdaso vnộc diện áp dụng bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu và đang được hưởng mức bongdaso vnế suất thực tế thấphơn 15%.

Bảy kiến nghị đối vớiViệt Nam

Mộtlà, trên cơ sở Báo cáo đánh giá tác động và đề xuất của Tổ công tác đặc biệt, Chính phủ sớm có phương án đề xuất chính sách bongdaso vnế, giải pháp phù hợp. Theo chúng tôi, Việt Nam nên thực hiện “quyền đánh bongdaso vnế này” với những bước đi chủ động, có giải pháp phù hợp để hỗ trợ một phần cho các đối tượng chịu tác động, và quan trọng hơn là, cần coi đây là cơ hội để tiếp tục cải cách bongdaso vnế, cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư, kinh doanh - đây mới thực sự là động lực, là giải pháp căn cơ,bền vững.

Hailà, Chính phủ sớm trình Quốc hội thông qua cũng như ban hành, điều chỉnh các chính sách về bongdaso vnế, bao gồm cả chính sách bongdaso vnế tổi thiểu nội địa đạt tiêu chuẩn (QDMT), cũng như phù hợp với quy định trong các Hiệp định mà Việt Nam đã cam kết trước khi chính sách bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu này có hiệu lực (dự kiến từ đầu năm 2024).

Balà, để bù lại, bù đắp một phần cho các đối tượng sẽ chịu tác động; Việt Nam cần có chính sách, biện pháp ứng xử phù hợp đối với 2 nhóm nhà đầu tư: (i) Đối với các DN FDI đang hoạt động tại Việt Nam có thể có hỗ trợ về tiền bongdaso vnê đất, cho phép tính một số khoản được khấu trừ bongdaso vnế, đào tạo nguồn nhân lực, chi phí R&D, giải phóng mặt bằng, nhà ở công nhân...; (ii) Đối với DN FDI sẽ vào Việt Nam từ năm 2024 có thể áp dụng một số chính sách hỗ trợ tương tự, thậm chí cao hơn đối với các lĩnh vực ưu tiên bongdaso vnhút FDI.

Bốnlà, Việt Nam cần sớm rà soát, cập nhật và thay đổi phù hợp quy định pháp luật liên quan (như Luật bongdaso vnế TNDN, Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư, Luật bongdaso vnế giá trị giatăng...).

Nămlà, cần sớm rà soát, cập nhật và điều chỉnh cơ chế, chính sách bongdaso vn hút FDI theo hướng tập trung vào cải thiện mạnh mẽ, thực chất môi trường đầu tư - kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh, nhất là các vấn đề về thể chế, vốn là các yếu tố cơ bản khi đưa ra các quyết định kinh doanh của nhà đầu tư.

Sáulà, khẩn trương ưu tiên kiện toàn và nâng cao năng lực công tác quản lý bongdaso vnế, công tác cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh vì những công tác này ngày càng nhiều, ngày càng phức tạp, tinh vi, có tính hội nhập cao, xuyên biên giới, cạnh tranh.

Bảylà, cần sớm xây dựng lộ trình triển khai công tác chuẩn bị từ nay đến cuối năm 2023 và các năm tiếp theo, bao gồm các quy định nội luật hóa, quy trình - thủ tục kê khai bongdaso vnế phù hợp khi áp dụng bongdaso vnế suất này theo hướng dẫn phù hợp của OECD; đối tượng, phạm vi và phương thức, mức độ hỗ trợ các đối tượng bị ảnh hưởng; đồng thời có kế hoạch truyền thông, tuyên truyền, tập huấn các nội dung chính sách, quy trình liên quan (trong đó nổi bật vấn đề thời điểm áp dụng, cũng như quy định về giải quyết tranh chấp liên quan, có nghiên cứu bổ sung cơ chế trọng tài để giải quyết tranh chấp...v.v.).

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Tài Chính (2023), Báo cáo về việc áp dụng bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu tại Việt Nam ngày 13/04/2023;
2. Tổng Cục bongdaso vnế (2023), Kỷ yếu hội thảo giải pháp duy trì và nâng cao năng lực cạnh tranh của môi trường đầu tư trong bối cảnh thực thi bongdaso vnế tối thiểu toàn cầu tháng 2/2023;
3. OECD (2023), Tax Challenges Arising from the Digitalisation of the Economy – Administrative Guidance on the Global Anti-Base Erosion Model Rules (Pillar Two), OECD/G20 Inclusive Framework on BEPS, OECD, Paris. www.oecd.org/tax/beps/administrative-guidance-global-anti-base-erosion-rules-pillar-two.pdf.